Wstęp 2
Rozdział 1 Charakterystyka polskiego sektora rolniczego 3
1.1. Miejsce i rola sektora rolnego w gospodarce narodowej 3
1.2. Rolnictwo a środowisko 9
1.3. Infrastruktura społeczna rolnictwa polskiego 14
1.4. Infrastruktura techniczna polskiego rolnictwa 18
Rozdział 2 Problemy i możliwości rozwoju polskiego rolnictwa 22
2.1. Problemy rozwoju polskiego rolnictwa 22
2.2. Możliwości rozwoju polskiego rolnictwa 28
2.3. Bezpieczeństwo i jakość produktów rolnych 33
2.4. Pomoc państwa dla sektora rolnictwa 36
Rozdział 3 Polskie rolnictwo w aspekcie integracji z Unią Europejska 40
3.1. Działania w zakresie restrukturyzacji rolnictwa w okresie przedakcesyjnym 40
3.2. Inne elementy wsparcia dla rolnictwa w okresie przedakcesyjnym 48
3.3. Pomoc Unii Europejskiej w ramach programów przedakcesyjnych 49
3.4. Instrumenty Wspólnej Polityki Rolnej 55
Zakończenie 60
Bibliografia 61
Spis tabel i wykresów 63
Prace dyplomowe z kierunku Rolnictwo
Potencjał agroturystyczny Podlasia
Wstęp 2
Rozdział 1. Historia agroturystyki w Europie 3
1.1. Geneza agroturystyki 3
1.2. Historia polskiej agroturystyki 8
Rozdział 2. Agroturystyka, czyli, co i gdzie zobaczyć na Podlasiu 15
2.1. Naturalny krajobraz 15
Rozdział 3. Kultura i sztuka na terenach wiejskich Podlasia 20
3.1. Kowalstwo, garncarstwo i tkactwo – poznać zanikające rzemiosła 22
3.2. Rzeźba i łyżkarstwo – poznać niecodzienną sztukę 25
Rozdział 4. Obiekty budownictwa ludowego na Podlasiu 29
4.1. Zabudowania sakralne w Kruszynianach, Bohonikach i Supraślu. 29
Rozdział 5. Potencjał rozwojowy agroturystyki w regionie 33
5.1. Czynniki sprzyjające rozwojowi 33
5.2. Czynniki ograniczające rozwój 36
5.3. Kształcenia i szkolenia dla właścicieli gospodarstw 37
5.4. Korzyści dla społeczności lokalnej 40
5.5. Współpraca z Stowarzyszeniem Agroturystycznym 42
5.5.1. Statut Stowarzyszenia 42
Rozdział 6. Wdrażanie programów usług agroturystycznych na Podlasiu 44
6.1. Możliwość zaistnienia nowych usług 44
6.2. Szanse na uruchomienie nowych usług 48
6.3. Promocja i sprzedaż usług 51
6.4. Wnioski dotyczące skuteczności wprowadzania usług agroturystycznych na Podlasiu 55
Rozdział 7. Agroturystyka w zjednoczonej Europie – nowe możliwości dla polskiej wsi 62
7.1. Unia Europejska – europejskie wzory dla polskiej agroturystyki 62
Zakończenie 74
Bibliografia 75
Plan rozwoju obszarów wiejskich po wejściu do UE
WSTĘP 3
ROZDZIAŁ 1. CHARAKTERYSTYKA STANU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I SEKTORA ROLNO – ŻYWNOŚCIOWEGO W POLSCE 5
1. Miejsce i rola sektora rolnego w gospodarce Polski i charakterystyka gospodarstw rolnych 5
1.1. Rola sektora rolnego w gospodarce 5
1.2. Struktura użytków rolnych 7
1.3. Poziom wykształcenia i struktura wieku rolników 13
1.4. Lasy 13
1.5. Zarządzanie zasobami wodnymi 15
1.6. Dochody w rolnictwie 16
2. Rolnictwo a środowisko 17
2.1. Zalesienie terenów wiejskich 17
2.2. Zasoby wodne 18
2.3. Ochrona powietrza i zmiany klimatu 22
2.4. Wpływ rolnictwa na środowisko 24
2.5. Różnorodność biologiczna w rolnictwie na obszarach wiejskich 26
3. Aktywność zawodowa ludności wiejskiej w Polsce 27
3.1. Zatrudnienie w rolnictwie 27
3.2. Bezrobocie na obszarach wiejskich 31
3.3. Turystyka na obszarach wiejskich 33
3.4. Pozarolnicza działalność gospodarstw rolnych 34
4. Infrastruktura w rolnictwie i na obszarach wiejskich 35
4.1. Infrastruktura techniczna 35
4.2. Infrastruktura społeczna 40
ROZDZIAŁ 2. PODSTAWOWE PROBLEMY I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU SEKTORA ROLNO-ŻYWNOŚCIOWEGO I OBSZARÓW WIEJSKICH 42
1. Problemy rozwoju rolnictwa 42
1.1. Siła robocza 44
1.2. Struktura gospodarstw rolnych 49
1.3. Integracja pozioma i pionowa w sektorze rolno – żywnościowym 52
1.4. Niedobór kapitału 52
2. Możliwości rozwoju 53
2.1. Zasoby wytwórcze i stan środowiska naturalnego 55
2.2. Pozaprodukcyjne funkcje rolnictwa 56
2.3. Problemy rozwoju obszarów wiejskich 57
2.4. Kierunki rozwoju obszarów wiejskich 59
2.4.1. Tworzenie dodatkowego źródła dochodu w gospodarstwach rolnych oraz tworzenie miejsc pracy poza rolnictwem 59
2.4.2. Zachowanie tradycyjnych form zagospodarowania przestrzennego oraz walorów środowiskowych 60
2.4.3. Rozwój agroturystyki 60
ROZDZIAŁ 3. STRATEGIA, CELE I PRIORYTETY PROGRAMU RESTRUKTURYZACJI I MODERNIZACJI ROZWÓJU OBSZARÓW WIEJSKICH 67
1. Strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w ramach Narodowego Planu Rozwoju 67
2. Pomoc państwa dla sektora rolnictwa 71
2.1. Dotacje przedmiotowe 72
2.2. Dopłaty do oprocentowania kredytów na cele rolnicze 75
3. Cele Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” 76
3.1. Poprawa konkurencyjności oraz trwałego i zrównoważonego rozwoju sektora rolnego 77
3.2. Wsparcie dla przemysłu przetwórczego w celu poprawy jego pozycji konkurencyjnej 79
3.3. Wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich 79
4. Priorytety i działania Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” 80
4.1. Wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno – żywnościowym 81
4.2. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich 84
4.3. Pomoc techniczna dla Programu 87
5. Relacje między Sektorowym Programem Operacyjnym „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” a instrumentami I i II filaru Wspólnej Polityki Rolnej. 88
5.1. Wspólna Organizacja Rynków 89
Instrumenty towarzyszące 91
ROZDZIAŁ 4. OPIS DZIAŁAŃ SEKTOROWEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO RESTRUKTURYZACJA I MODERNIZACJA SEKTORA ŻYWNOŚCIOWEGO ORAZ ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH 94
1. Wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno – żywnościowym 94
1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych 94
1.2. Ułatwianie startu młodym rolnikom 102
1.3. Szkolenia 107
1.4. Wsparcie doradztwa rolniczego 109
1.5. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych 113
2. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich 118
2.1. Przywracanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego naturalną katastrofą lub pożarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych 120
2.2. Scalanie i zalesianie gruntów 122
2.3. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego 125
2.4. Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów 129
2.5. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi 132
2.6. Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem 135
3. Pomoc techniczna 138
3.1. Wsparcie systemu zarządzania i wdrażania Programu 140
3.2. Rozwój instytucjonalny 141
3.3. Informowanie i promocja Programu 142
ZAKOŃCZENIE 143
BIBLIOGRAFIA 145
SPIS TABEL 149
Dostosowanie polskiego rolnictwa do wymogów Unii Europejskiej
Wstęp 3
Rozdział I. Wsparcie rozwoju wsi jako wynik negocjacji akcesyjnych Polski do Unii Europejskiej 6
1.1. Skutki finansowe 6
1.2. System uproszczony dopłat bezpośrednich 9
1.3. Poprawa warunków konkurencji 15
1.4. Limity produkcyjne, wielkości referencyjne 16
1.5. Wsparcie rozwoju wsi i restrukturyzacji rolnictwa 19
1.5.1. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich 19
1.5.2. Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” 22
1.5.3. Pomoc państwa 26
Rozdział II. Funkcjonowanie rynków produktów rolnych w Polsce po akcesji do UE 28
2.1. System uproszczony dopłat bezpośrednich 28
2.2. Zmiany w zakresie ceł i substydiów eksportowych w obrocie produktami rolnymi po akcesji 31
2.2.1. Produkty roślinne 40
2.2.2. Produkty zwierzęce 41
Rozdział III. Wsparcie rozwoju wsi i restrukturyzacji rolnictwa 45
3.1. SAPARD 45
3.2. ISPA 47
3.3. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich 49
3.3.1. Instrumenty towarzyszące Wspólnej Polityki Rolnej 53
3.3.2. Instrumenty zapisane w Traktacie Akcesyjnym 57
Rozdział IV. Dostosowanie polskiego rolnictwa do standardów Unii Europejskiej 67
4.1. Dostosowania na poziomie gospodarstw rolnych 67
4.1.1. Dostosowania do wymogów UE w gospodarstwach produkcyjnych żywca rzeźnego 67
4.1.2. Warunki dostosowujące produkcję mleka w gospodarstwie do wymagań przepisów UE 69
4.1.3. Wymagania dotyczące ochrony środowiska 72
4.2. Dostosowania instytucjonalne i systemowe Agencja płatnicze w Polsce 75
4.2.1. System IACS w Polsce 75
4.2.2. Zintegrowany System Informacji Rolniczej 78
4.2.3. Sieć danych Rachunkowości Gospodarstw Rolnych 78
Rozdział V. Ocena skutków działań przed i poakcesyjnych dla przykładowego gospodarstwa rolnego 81
5.1. Założenia przyjęte przez SAEPR / FAPA przy wyliczaniu powierzchniowych stawek dopłat podstawowej i dodatkowych 81
5.2. Ocena wynegocjowanych warunków akcesji Polski do Unii Europejskiej 84
5.3. Ocena działań dostosowawczych do standardów Unii Europejskiej 90
5.4. Ocena skutków członkostwa polskiego rolnictwa w Unii Europejskiej 93
Zakończenie 102
Bibliografia 107
Spis tabel, rysunków i schematów 110
Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich jako szansa na aktywizację wsi
WSTĘP 4
1. ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH I ROLNICTWA 5
1.2.1.1. Sieć wodociągowa i kanalizacyjna 16
1.2.1.2. Gospodarka odpadami stałymi. 16
1.2.1.3. Telefonizacja. 17
1.2.1.4. Źródła energii. 17
1.2.1.5. Drogi lokalne. 17
1.2.2.1. Działania na rzecz poprawy stanu oświaty na wsi. 18
1.2.2.2. Aktywizacja lokalnych środowisk będzie przejawiać się poprzez: 19
1.2.2.3. Działania na rzecz poprawy ochrony zdrowia ludności na obszarach wiejskich. 19
1.2.2.4. Reforma ubezpieczenia społecznego rolników. 19
1.3.1. Poprawa struktury obszarowej gospodarstw. 21
1.3.2. Wspieranie modernizacji gospodarstw rolnych – instrumenty. 21
1.3.3. Wzmocnienie roli rolników na rynku produktów rolnych 23
1.3.3.1. Wspieranie grup producentów rolnych oraz usług doradczych, finansowych i zarządczych na rzecz rolników. 23
1.3.3.2. Odbudowa i rozwój spółdzielczości rolniczej. 23
1.3.3.3. Wspieranie infrastruktury rynku rolnego. 24
1.3.3.4. Wspieranie systemów zbierania, przetwarzania i rozpowszechniania informacji rynkowej. 24
1.3.3.5. Wspieranie organizacji zajmujących się promocją produktów rolno-spożywczych. 25
1.3.4. Wdrażanie postępu biologicznego. 25
1.4.1. Wspieranie inwestycji służących ochronie środowiska 27
Działania na rzecz poprawy jakości wód. 27
Działania na rzecz ochrony zasobów glebowych. 28
Działania na rzecz małej retencji wodnej. 28
Działania na rzecz zachowania walorów krajobrazowych i dziedzictwa kulturowego wsi. 28
1.4.2. Dotacje celowe dla rolników stosujących metody produkcji rolniczej służące ochronie środowiska. 28
1.4.3. Dotacje dla rolników zalesiających grunty rolne. 29
1.4.4. Dofinansowanie działalności szkoleniowej i pokazowej. 30
1.4.5. Ochrona i promocja twórczości ludowej – sztuki i rękodzieła ludowego oraz folkloru i obrzędów kultywowanych w danym regionie kraju. 30
2. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ NA TERENACH WIEJSKICH 35
2.1. Wieloźródłowość dochodów ludności wsi 36
2.2. Wykształcenie ludności wiejskiej 40
2.3. Rynek pracy 43
2.4. Nieformalna aktywność ekonomiczna 48
2.5. Świadczenie usług przez wiejskie gospodarstwo domowe 53
2.6. Konieczność zróżnicowania dochodów na wsi 58
3. NAJWAŻNIEJSZE CZYNNIKI ROZWOJU LOKALNEGO 44
3.1. Aktywność społeczna 44
3.2. Wsparcie rozwoju obszarów wiejskich 45
3.3. Wzrost eksportu żywności szansą rozwoju rolnictwa 50
3.4. Źródło finansowania działalności pozarolniczej 52
3.5. Motywacje i przykłady przedsięwzięć pozarolniczych 55
4. WSPARCIE ROZWOJU WSI I RESTRUKTURYZACJA ROLNICTWA 62
4.1. Środki przedakcesyjne – Program SAPARD 63
4.2. Plan rozwoju obszarów wiejskich 71
4.2.1. Instrumenty towarzyszące Wspólnej Polityki Rolnej 72
4.2.2. Instrumenty zapisane w Traktacie Akcesyjnym 78
4.3. Sektorowy Program Operacyjny – „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” 71
PODSUMOWANIE I WNIOSKI 78
LITERATURA 92
SPIS RYSUNKÓW I TABLIC 95
Ubezpieczenia społeczne rolników w Polsce i krajach Unii Europejskiej
Wstęp 2
Rozdział I. Geneza i powstanie systemu ubezpieczeń społecznych 4
1. Świadczenia dla rolników przed rokiem 1978 4
1.2. System ubezpieczeń społecznych w latach 1979 – 1990 9
1.3. Ubezpieczenia społeczne w okresie transformacji 14
Rozdział II. Funkcjonowanie KRUS w Polsce 20
2.1 Informacje ogólne 20
2.2. Regulacje prawne działalności KRUS 26
2.3 Struktura organizacyjna i przedmiot działalności KRUS 34
Rozdział III. Ubezpieczenie społeczne rolników w krajach Unii Europejskiej 40
3.1 Europejski model ubezpieczeń społecznych rolników 43
3.2. Regulacje prawne ubezpieczeń społecznych rolników w krajach unijnych 47
3.3. Ubezpieczenia społeczne rolników na przykładzie wybranych krajów Unii Europejskiej 50
Rozdział IV. Analiza obecnego systemu ubezpieczeń – próby reform 56
4.1 Wady i zalety systemu ubezpieczeń 56
4.2. Potrzeby i próby reformowania KRUS 56
Zakończenie 61
Bibliografia 63
System zarządzania bezpieczeństwem żywności na podstawie systemu HACCP
1. WSTĘP 3
2. PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA 4
2.1. Uwarunkowania prawne w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego żywności 4
2.2. Zasady Dobrej Praktyki Higienicznej 6
2.2.1. Lokalizacja i otoczenie zakładu 7
2.2.2. Budynki produkcyjne 8
2.2.3. Maszyny i urządzenia 10
2.2.4. Procesy mycia i dezynfekcji 11
2.2.5. Zaopatrzenie w wodę 12
2.2.6. Kontrola odpadów 12
2.2.7. Zabezpieczenie przed szkodnikami 13
2.2.8. Szkolenie personelu 14
2.2.9. Higiena i stan zdrowia personelu 14
2.2.10. Dokumentacja i zapisy 15
2.3.System HACCP jako narzędzie zarządzania bezpieczeństwem zdrowotnym żywności 17
2.4. Zasady systemu HACCP i etapy jego wdrażania 19
2.4.1. Działania związane z wdrażaniem zasada systemu HACCP 23
2.4.2. Analiza zagrożeń 24
2.4.3. Określenie Krytycznych Punktów Kontroli 27
2.4.4. Ustalenie limitów krytycznych 29
2.4.5.Ustalenia systemu monitorowania każdego CCP 30
2.4.6. Ustalenie działań korygujących 31
2.4.7. Opracowanie procedur weryfikacji 31
2.4.8. Prowadzenie dokumentacji i zapisów 32
3. KORZYŚCI ZE STOSOWANIA SYSTEMU HACCP 35
4. METODYKA 37
5. PODSUMOWANIE 40
6. LITERATURA 43
Integracja z UE – szanse, wyzwania i zagrożenia dla polskiego rolnictwa
Wstęp 2
Rozdział 1. Wspólna Polityka Rolna ? historia i ewolucja. 4
1.1. Początki Wspólnej Polityki Rolnej ? cele i instrumenty. 4
1.2. Reformy Wspólnej Polityki Rolnej. 9
Rozdział 2. Rolnictwo Polskie na tle Rolnictwa Unii Europejskiej 25
2.1. Polska Polityka Rolna 25
2.2. Struktura gospodarstw rolnych 39
2.3. Konkurencyjność Polskiego Rolnictwa 48
Rozdział 3. Stanowiska negocjacyjne 54
3.1. Propozycje Komisji Europejskiej dla krajów kandydackich 54
3.2. Polskie Stanowisko Negocjacyjne 66
Rozdział 4. Skutki integracji z UE dla Sektora Rolnego w Polsce 79
4.1. Pomoc przedakcesyjna 79
4.2. Korzyści z integracji 82
4.3. Koszty wdrożenia WPR 87
Zakończenie 100
Bibliografia 102
Spis tabel i rysunków 107
Rola agrobiznesu w życiu gospodarczym
Wstęp 3
Rozdział I. ROLA AGROBIZNESU W ŻYCIU GOSPODARCZYM 5
1. Agrobiznes jako podsystem gospodarki narodowej 5
2. Charakterystyka podsystemów agrobiznesu 10
2.1 Rolnictwo jako podsystem agrobiznesu 12
2.2 Gałęzie przemysłu pracujące dla rolnictwa 14
2.3 Przemysły produkujące środki produkcji dla przemysłu spożywczego 15
2.4 Skup produktów rolnych i ich magazynowanie 15
2.5 Leśnictwo i łowiectwo 16
2.6 Rybołówstwo i rybactwo śródlądowe 17
2.7 Przetwórstwo pierwotne surowców rolniczych oraz przemysł rolno ? spożywczy 18
2.8 Handel żywnością 19
2.9 Usługi 20
2.10 Agroturystyka 21
3. Podmioty gospodarcze w systemie agrobiznesu 22
Rozdział II. PROCESY INTEGRACYJNE W AGROBIZNESIE 29
1. Formy integracji w systemie agrobiznesu 29
2. Integracja międzynarodowa. Charakterystyka Unii Europejskiej i jej Wspólnej Polityki Rolnej 37
3. Integracja Polski z Unią Europejską. Szanse i zagrożenia w dziedzinie agrobiznesu 42
Rozdział III. ZAKRES DZIAŁANIA I ROLA ORGANIZACJI ZINTEGROWANYCH W AGROBIZNESIE 46
1. Ekonomiczne aspekty tworzenia organizacji zintegrowanych w rolnictwie 46
2. Prawno – organizacyjne możliwości tworzenia organizacji producenckich w Polsce 52
3. Funkcjonowanie grup producenckich 60
Posumowanie 68
Bibliografia 69
Spis rysunków i tabel 72
Polskie rolnictwo w procesie integracji z UE
Wykaz skrótów użytych w pracy 5
Wstęp 7
ROZDZIAŁ I. ISTOTA WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ UNII EUROPEJSKIEJ. 10
1.1. Geneza Wspólnej Polityki Rolnej. 10
1.2. Cele, zasady i instrumenty Wspólnej Polityki Rolnej. 11
1.3. Reformy Wspólnej Polityki Rolnej w latach 90. 15
1.4. Ocena reform z lat 90-tych i aktualny kształt WPR 26
ROZDZIAŁ II. KIERUNKI DOSTOSOWAŃ POLSKIEGO ROLNICTWA DO WYMOGÓW UNII EUROPEJSKIEJ 31
2.1. Rolnictwo polskie w okresie transformacji. 31
2.2. Początki dostosowań rolnictwa polskiego i Unii Europejskiej 35
2.2.1. Przygotowanie i wdrożenie spójnego programu polityki rozwoju wsi i rolnictwa wkomponowanego w program polityki strukturalnej państwa 38
2.2.2. Ustanowienie na przyszłych zewnętrznych granicach Unii Europejskiej ochrony fitosanitarnej i weterynaryjnej spełniającej standardy unijne 40
2.2.3. Dostosowanie gospodarki mleczarskiej i mięsnej do standardów Unii Europejskiej 41
2.3. Problemy i zadania polskiego rolnictwa w dostosowaniach do UE 41
2.4. Kierunki przemian strukturalnych polskiego rolnictwa 47
ROZDZIAŁ III. POMOC ZAGRANICZNA 52
3.1. Program bezzwrotnej pomocy finansowej Unii Europejskiej dla państw Europy Środkowej. 52
3.2. Polityka strukturalna. 55
3.2.1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 57
3.2.2. Europejski Fundusz Socjalny 58
3.2.3. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej 58
3.2.4. Jednolity Instrument Finansowania Rybołówstwa 59
3.3. Fundusz spójności 59
3.4. Fundusze przedakcesyjne 61
3.4.1. SAPARD 63
3.4.2. PHARE 69
3.4.3. ISPA 72
3.4.4. PAOW 76
3.4.5. Inne programy 79
ROZDZIAŁ IV. SZANSE POLSKIEGO ROLNICTWA WYNIKAJĄCE Z WSTĄPIENIA DO UNII EUROPEJSKIEJ 82
4.1. Stan polskiego rolnictwa na tle Unii Europejskiej 82
4.2. Szanse i zagrożenia wynikające dla Polski ze wstąpienia do Unii Europejskiej 91
4.3. Strategia rozwoju polskiego rolnictwa, gospodarki żywnościowej i obszarów wiejskich 94
4.4. Postawy rolników wobec integracji z Unią Europejską 100
Zakończenie 105
Bibliografia 108
Spis tabel 112