1) Wstęp 2
2) Ramy teoretyczne koncepcji inicjatyw lokalnych 4
2.1. Aktywności lokalne (inicjatywy lokalne) 4
2.2. Rozwój lokalny (cele, czynniki, modele) 10
2.3. Społeczeństwo obywatelskie 13
3) Formy inicjatyw lokalnych 18
3.1. Czyny społeczne 18
3.2. Działalność stowarzyszeń 21
3.3. Komitety lokalne 27
4) Instytucje wspierające inicjatywy lokalne 35
4.1. Jednostki samorządu terytorialnego 35
4.2. Programy pomocowe zagraniczne w Polsce po 1990r. UE 38
4.3. Inne organizacje 47
5) Czynniki sprzyjające i ograniczające inicjatywy lokalne 52
6) Zasięg inicjatyw lokalnych w Polsce 64
7) Zakończenie 74
Bibliografia 76
Spis tabel 83
Wstęp
Jednym z trzech podstawowych celów polskiej transformacji – oprócz wprowadzenia instytucji rynku i demokracji – był rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Komentatorzy i socjologowie są w zasadzie zgodni, że to ostatnie zadanie zostało spełnione w stopniu najmniej satysfakcjonującym. Struktury społeczeństwa obywatelskiego są w Polsce stosunkowo słabe i nie stanowią równoważnego partnera dla sfery biznesu i polityki. Jest to jedna z podstawowych przyczyn słabości polskiej demokracji i licznych problemów, z jakimi nie radzi sobie nasze społeczeństwo. Nadmierne rozwarstwienie, bieda, patologie społeczne i instytucjonalne, początki anomii, komercjalizacja i mediatyzacja kultury, wreszcie kryzys życia politycznego – wszystkie te współczesne plagi niedojrzałych demokracji mają swe źródła w niedorozwoju uczestnictwa społecznego. Społeczeństwo obywatelskie, społeczeństwo aktywne, otwarte, demokratyczne, solidarne, wolne i odpowiedzialne zarazem, nie jest strukturą łatwą do ukształtowania, właściwie orbituje gdzieś na granicy utopii, ale jest też jedynym rozsądnym i dającym nadzieję wyjściem z dylematów funkcjonowania współczesnych społeczeństw. Tylko taki partner jest w stanie kontrolować potężne struktury władzy politycznej i ekonomicznej oraz łagodzić skutki różnorakich napięć wewnętrznych w społeczeństwie. Tylko on potrafi wyzwolić społeczne rezerwy i obywatelską energię, nawet w sytuacjach – wydawałoby się – beznadziejnych kryzysów społecznych i kulturowych.
Celem pracy jest zaprezentowanie zagadnienia inicjatyw lokalnych.
Na strukturę pracy składa się wstęp, ramy teoretyczne koncepcji inicjatyw lokalnych, a więc: aktywności lokalne, rozwój lokalny oraz społeczeństwo obywatelskie, formy inicjatyw lokalnych, a więc: czyny społeczne, działalność stowarzyszeń oraz komitety lokalne, instytucje wspierające inicjatywy lokalne, a więc: jednostki samorządu terytorialnego, programy pomocowe zagraniczne w Polsce po 1990 r. UE oraz inne organizacje, czynniki sprzyjające i ograniczające inicjatywy lokalne, zasięg inicjatyw lokalnych w Polsce oraz zakończenie.
Zagadnienia społeczeństwa obywatelskiego są od dawna przedmiotem zainteresowania socjologii polskiej. Stanowi on jeden z kilku podstawowych obszarów przejawiania się społeczeństwa obywatelskiego we współczesnej Polsce, którymi – oprócz sektora pozarządowego – są: lokalne wspólnoty o mniej lub bardziej obywatelskim charakterze; rozmaite ruchy społeczne, subkultury młodzieżowe i alternatywne, mniej sformalizowane wspólnoty obywatelskie itp.; wreszcie indywidualne postawy, zachowania i więzi obywatelskie oraz sieci zaufania społecznego.
Podstawą dla tak określonych enklaw obywatelskich, sprzyjającą ich oddziaływaniu na szersze kręgi społeczeństwa, powinny być: wspólnota moralna, czyli odniesienie do wspólnego wszystkim członkom społeczeństwa zespołu podstawowych wartości i poczucia sprawiedliwości społecznej; oraz przyjazne, demokratyczne państwo obywatelskie, które powinno gwarantować co najmniej sprawną demokrację proceduralną (a jeszcze lepiej partycypacyjną), i tworzyć dzięki temu ogólne warunki funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego, a zwłaszcza jego tzw. miękkiej tkanki kulturowej, czyli indywidualnych postaw obywatelskich, więzi grupowych, nieformalnych sieci społecznej solidarności i ekspresji itp. Wymienione tu elementy polskiego społeczeństwa obywatelskiego są ze sobą w rozmaity sposób powiązane i oddziałują wzajemnie na siebie. Wiedza o organizacjach pozarządowych, o charakterze ich działań, wadach i zaletach, mówi nam wiele o innych składowych społeczeństwa obywatelskiego, ich szansach i zagrożeniach. Relacja ta jest oczywiście zwrotna: na przykład analiza wspólnot i społeczności lokalnych czy indywidualnych postaw obywatelskich mówi nam wiele o sektorze pozarządowym.
Ustawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie powstała, ponieważ konieczna była całościowa i odpowiadająca aktualnym potrzebom regulacja tej jakże ważnej dziedziny życia społecznego. Jej znaczenie w całym systemie prawnym, a w szczególności dla organizacji pozarządowych, trudno jest opisać w kilku zdaniach. Dla pełnego zrozumienia jej wagi niezbędne jest określenie przynajmniej podstawowych funkcji, które w prawidłowo działającym organizmie państwowym wypełnia sektor organizacji pozarządowych.