Wstęp 2
1. Właściwości rozwojowe młodzieży w okresie adolescencji 4
1.1. Podstawowe pojęcia i definicje 4
1.2. Kształtowanie się osobowości w okresie dorastania 9
2. Niedostosowanie społeczne w świetle literatury przedmiotu 18
3. Niedostosowanie społeczne w okresie dorastania – przegląd wybranych stanowisk 30
3.1. Objawy nieprzystosowania społecznego w okresie dorastania 30
3.2. Psychospołeczne mechanizmy nieprzystosowania społecznego w okresie dorastania 40
4. Środowiskowe uwarunkowania występowania niedostosowania społecznego 43
4.1. Retrospektywny obraz postaw wychowawczych rodziców, a zaburzenia w zachowaniu chłopców wykolejonych społecznie 43
4.2. Patologia społeczna rodziny a nieprzystosowanie społeczne dzieci i młodzieży lekko upośledzonej umysłowo 49
5. Metodologia badań własnych 54
5.1. Problem badawczy i jego uzasadnienie 54
5.2. Pytania badawcze: główne i szczegółowe 64
5.3. Zmienne i wskaźniki 67
5.4. Metody badań 69
5.4. Przebieg badań i opis badanej populacji 71
6. Stan niedostosowania społecznego młodzieży szkół ponadpodstawowych w Dąbrowie Górniczej – analiza wyników badań 72
Zakończenie 84
Bibliografia 86
Spis wykresów 90
Załącznik 91
Wstęp
Na przestrzeni wieków nasze dążenie do zrozumienia, wsparcia, zbadania, wyjaśnienia sytuacji życiowej ludzi niedostosowanych i nieprzystosowanych społecznie przegrywało z chęcią ich ukarania, represjonowania i eliminowania ze społeczeństwa.
Na przestrzeni stuleci robiliśmy wszystko by pozbawić tych ludzi wymiaru osobowego, nakładając na ich twarze różne, ohydne maski, pejoratywne epitety złoczyńców, bandytów, demonów, wykolejeńców, włóczęgów, wyrzutków, łotrów i zbrodniarzy.
W owych barbarzyńskich czasach zachowania aspołeczne jednostek rozpatrywane były w oderwaniu od osoby sprawcy i jego ofiary. Na sprawcę czynu zabronionego patrzono jedynie poprzez pryzmat zemsty, potrzebę zadawania bólu, uśmiercania w okrutny sposób. W tej perspektywie stosowane kary nie miały nic wspólnego z wychowaniem, poprawą czy resocjalizacją lub reintegracją społeczną przestępców.
Przez całe tysiąclecia jednostki naruszające porządek prawny nie mogły liczyć na odruchy człowieczeństwa, współczucia, wsparcia ze strony współobywateli. Przejście od systemu karania opartego na represji i odstraszaniu do systemu opartego na resocjalizacji i terapii społecznej trwało całe stulecia.
Znaczące, humanitarne reformy w polityce karnej w zachodnich ustawodawstwach miały miejsce dopiero na przestrzeni XVIII i XIX wieku. Do tego czasu przestępstwo było traktowane jako „mistyczne uosobienie złej woli sprawcy”, jako „indywidualny grzech jednostki”, za który należało wymierzyć bezwzględną karę.
Dopiero w XIX wieku zrozumiano, że jednostka przestępcza może być produktem gwałtownych przemian społecznych i ustrojowych. Z jednostki złej i pozbawionej skrupułów stawała się jednostką nieprzystosowaną do zmieniających się warunków społecznych i cywilizacyjnych.
W drugiej połowie XX wieku doszło do wyraźnego spotkania prawa i pedagogiki w procesie wymierzania i stosowania środków karnych. Z tego dziwnego i nie do końca przewidywalnego mariażu, a może mezaliansu, powstała idea resocjalizacji jednostek wykolejonych społecznie. Wzmocnione zostało dążenie do uchronienia jednostek aspołecznych od unicestwienia w wymiarze społecznym i osobowym, na rzecz psychokorekcji i odkrywania na nowo ich człowieczeństwa. W postępowaniu karnym zrównoważone zostały proporcje pomiędzy ideą sprawiedliwego i poprawczego oddziaływania na sprawcę czynów zabronionych.
W niniejszej pracy podjęto próbę ukazania stanu niedostosowania społecznego młodzieży szkół ponadpodstawowych w Dąbrowie Górniczej. Taki też był zasadniczy cel opracowania.
Praca składa się z sześciu rozdziałów.
Rozdział pierwszy to właściwości rozwojowe młodzieży w okresie adolescencji, rozdział drugi to niedostosowanie społeczne w świetle literatury przedmiotu, rozdział trzeci to niedostosowanie społeczne w okresie dorastania – przegląd wybranych stanowisk, rozdział czwarty to środowiskowe uwarunkowania występowania niedostosowania społecznego, rozdział piaty to metodologia badań własnych, rozdział ostatni to stan niedostosowania społecznego młodzieży szkół ponadpodstawowych w Dąbrowie Górniczej – analiza wyników badań.
Całość opracowania powstała w oparciu o literaturę fachowa, artykuły prasowe, akty prawne oraz źródła ze stron WWW i badania własne.