Znaczenie środowiska w kształtowaniu i rozwoju osobowości

Rodzina jest pierwszym środowiskiem wychowawczym, z którym dziecko styka się w swoim życiu, oddziałuje na dziecko najdłużej, niekiedy przez całe życie.

Wpływ wychowawczy rodziny jest jednak najsilniejszy we wczesnych stadiach rozwoju, w okresie dzieciństwa, gdy dziecko nie podlega jeszcze lub podlega w ograniczonej mierze oddziaływaniom innych instytucji, a za opiekę nad nią i jej wychowanie odpowiedzialni są przede wszystkim rodzice.

Rodzina określa warunki indywidualnego rozwoju osobowości dziecka, zaspokaja istotne potrzeby biologiczne i psychiczne, daje poczucie sensu życia, inspiruje do aktywności, ułatwia wrastanie w świat kultury oraz przyswajanie obowiązujących w nim norm i wartości, chroni i wspomaga w sytuacjach trudnych.

Rodzina zapewnia zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, potrzeb zwierzenia się z przeżyć konfliktowych, wyzbycia się doznanych upokorzeń, daje poczucie bezpieczeństwa – słowem daje możliwości odzyskania równowagi, a także utrzymanie integracji osobowości.

Rodzina odgrywa ważną rolę w procesie socjalizacji, a więc w procesie wpajania dziecku podstawowych przyzwyczajeń, norm i umiejętności, bez których jej udział w życiu społeczeństwa byłby niemożliwy. To w środowisku rodzinnym dziecko nawiązuje pierwsze kontakty z innymi ludźmi i zdobywa pierwsze doświadczenia z dziedziny współżycia społecznego, stają się one podwaliną i zaczątkiem rozwoju społecznego, rzutując nieraz w decydujący sposób na całe jego przyszłe życie.

Proces uspołecznienia przebiega przez:

  • identyfikację, czyli upodobnianie się do ukochanych, bliskich sobie osób (przede wszystkim rodziców), które prowadzi następnie do identyfikacji grupowej i powoduje przyswojenie przez dziecko wzorów społecznych danego środowiska. Rodzice, rodzeństwo (a później wychowawczyni w szkole) są to osoby znaczące, z którymi dziecko przebywa najwięcej, jest z nimi związane emocjonalnie i one przekazują mu kulturę, w której wzrasta, oraz narzucają role społeczne i dostarczają wzorców wskazujących jak się te role gra.
  • internalizację, czyli „uwewnętrznienie”, przyjęcie za swoje wymagań i potrzeb otoczenia, wielokrotne powtarzane zewnętrzne nakazy i polecenia rodziców (a potem wychowawców i członków grupy) utrwalają się i stają własnymi potrzebami dziecka oraz regulatorem jego postępowania.

Zatem źródeł niedostosowania należałoby szukać w niewykorzystanych wpływach środowiska rodzinnego w okresie dzieciństwa oraz powstałych wówczas urazach i kompleksach. W rodzinach skłóconych częste awantury, ordynarne zwroty, które bywają niekiedy stałymi formami wzajemnego obcowania domowników, dziecko przyjmuje jako swoje, stosuje je w kontaktach z rodzeństwem, często z rodzicami, przenosi je na teren szkoły – arogancko zachowuje się wobec nauczycieli, jest agresywne w kontaktach z rówieśnikami.

Najważniejsze problemy wiążą się z sytuacją właśnie tych dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, czyli takich, które nie zaspokajają w niezbędnym zakresie materialnych, psychicznych i społecznych potrzeb swoich członków.

Cechą tych rodzin jest współwystępowanie niekorzystnych czynników takich jak: faktyczne rozbicie rodziny, nadużywanie alkoholu, popełnienie przestępstwa i zaburzenia psychiczne, złe warunki materialno-bytowe itp. Innym czynnikiem destabilizującym są częste i intensywne rodzinne konflikty, takie jak ciągłe sprzeczki, ordynarne kłótnie, awantury z rękoczynami.

Takie warunki stworzone dziecku w rodzinie mają wpływ na powstanie niedostosowania społecznego. Im więcej czynników tego rodzaju wystąpi, tym bardziej jest prawdopodobne, że przyczyn niedostosowania należy upatrywać w rodzinie dziecka.

Dziecko niedostosowane społecznie jest często niepożądane przez rodziców, niekochane i odtrącane, rodzice nie wykazują mu wyrozumiałości, pomocy udzielają niechętnie lub w ogóle. W domach takich osób stwierdza się zbyt surową, niekonsekwentną karność, często pozwala się dzieciom spędzać większość czasu bez żadnej opieki i kontroli. Więź rodzinna między jej członkami jest mała.

Bibliografia

  1. Gołaszewski T., Szkoła jako system społeczny, Warszawa 1977r, s.53 (w:) R.B. Woźniak, Zarys socjologii, edukacji, i zachowań społecznych, Koszalin 1998.
  2. Izdebska H., Przyczyny konfliktów w rodzinie, Warszawa 1979.
  3. Płoszyński Z., Sytuacja szkolna dzieci z rodzin patologicznych w okresie transformacji ustrojowej ,(w:) ,Młodzież a współczesne dewiacje i patologie społeczne, pod red. S. Kawuli H. Machela , Toruń 1999.
  4. Radziewicz J., Środowisko społeczno – wychowawcze szkoły, (w:) ,Pedagogika społeczna, pod red. T. Pilcha, I. Lepalczyk Warszawa 1995.
  5. Smarzyński H., Szkoła jako środek wychowawczy, Kraków 1987.
  6. Smarzyński H., Szkoła jako środowisko wychowawcze, Warszawa 1987.
  7. Tyszka Z., Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa, (w:) ,Pedagogika społeczna , pod red. T. Pilcha I. Lepalczyk Warszawa 1995.
  8. Woźniak R.B., Zarys socjologii, edukacji i zachowań społecznych, Koszalin 1998.
  9. Wroczyński R., Pedagogika społeczna, Warszawa 1985.
  10. Zaborowski Z., O rodzinie, rodzina jako grupa społeczno – wychowawcza, Warszawa 1969.