Rodzina jest pierwszym środowiskiem wychowawczym, z którym dziecko styka się w swoim życiu, oddziałuje na dziecko najdłużej, niekiedy przez całe życie.
Wpływ wychowawczy rodziny jest jednak najsilniejszy we wczesnych stadiach rozwoju, w okresie dzieciństwa, gdy dziecko nie podlega jeszcze lub podlega w ograniczonej mierze oddziaływaniom innych instytucji, a za opiekę nad nią i jej wychowanie odpowiedzialni są przede wszystkim rodzice.
Rodzina określa warunki indywidualnego rozwoju osobowości dziecka, zaspokaja istotne potrzeby biologiczne i psychiczne, daje poczucie sensu życia, inspiruje do aktywności, ułatwia wrastanie w świat kultury oraz przyswajanie obowiązujących w nim norm i wartości, chroni i wspomaga w sytuacjach trudnych.
Rodzina zapewnia zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, potrzeb zwierzenia się z przeżyć konfliktowych, wyzbycia się doznanych upokorzeń, daje poczucie bezpieczeństwa – słowem daje możliwości odzyskania równowagi, a także utrzymanie integracji osobowości.
Rodzina odgrywa ważną rolę w procesie socjalizacji, a więc w procesie wpajania dziecku podstawowych przyzwyczajeń, norm i umiejętności, bez których jej udział w życiu społeczeństwa byłby niemożliwy. To w środowisku rodzinnym dziecko nawiązuje pierwsze kontakty z innymi ludźmi i zdobywa pierwsze doświadczenia z dziedziny współżycia społecznego, stają się one podwaliną i zaczątkiem rozwoju społecznego, rzutując nieraz w decydujący sposób na całe jego przyszłe życie.
Proces uspołecznienia przebiega przez:
- identyfikację, czyli upodobnianie się do ukochanych, bliskich sobie osób (przede wszystkim rodziców), które prowadzi następnie do identyfikacji grupowej i powoduje przyswojenie przez dziecko wzorów społecznych danego środowiska. Rodzice, rodzeństwo (a później wychowawczyni w szkole) są to osoby znaczące, z którymi dziecko przebywa najwięcej, jest z nimi związane emocjonalnie i one przekazują mu kulturę, w której wzrasta, oraz narzucają role społeczne i dostarczają wzorców wskazujących jak się te role gra.
- internalizację, czyli „uwewnętrznienie”, przyjęcie za swoje wymagań i potrzeb otoczenia, wielokrotne powtarzane zewnętrzne nakazy i polecenia rodziców (a potem wychowawców i członków grupy) utrwalają się i stają własnymi potrzebami dziecka oraz regulatorem jego postępowania.
Zatem źródeł niedostosowania należałoby szukać w niewykorzystanych wpływach środowiska rodzinnego w okresie dzieciństwa oraz powstałych wówczas urazach i kompleksach. W rodzinach skłóconych częste awantury, ordynarne zwroty, które bywają niekiedy stałymi formami wzajemnego obcowania domowników, dziecko przyjmuje jako swoje, stosuje je w kontaktach z rodzeństwem, często z rodzicami, przenosi je na teren szkoły – arogancko zachowuje się wobec nauczycieli, jest agresywne w kontaktach z rówieśnikami.
Najważniejsze problemy wiążą się z sytuacją właśnie tych dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, czyli takich, które nie zaspokajają w niezbędnym zakresie materialnych, psychicznych i społecznych potrzeb swoich członków.
Cechą tych rodzin jest współwystępowanie niekorzystnych czynników takich jak: faktyczne rozbicie rodziny, nadużywanie alkoholu, popełnienie przestępstwa i zaburzenia psychiczne, złe warunki materialno-bytowe itp. Innym czynnikiem destabilizującym są częste i intensywne rodzinne konflikty, takie jak ciągłe sprzeczki, ordynarne kłótnie, awantury z rękoczynami.
Takie warunki stworzone dziecku w rodzinie mają wpływ na powstanie niedostosowania społecznego. Im więcej czynników tego rodzaju wystąpi, tym bardziej jest prawdopodobne, że przyczyn niedostosowania należy upatrywać w rodzinie dziecka.
Dziecko niedostosowane społecznie jest często niepożądane przez rodziców, niekochane i odtrącane, rodzice nie wykazują mu wyrozumiałości, pomocy udzielają niechętnie lub w ogóle. W domach takich osób stwierdza się zbyt surową, niekonsekwentną karność, często pozwala się dzieciom spędzać większość czasu bez żadnej opieki i kontroli. Więź rodzinna między jej członkami jest mała.
—
Bibliografia
- Gołaszewski T., Szkoła jako system społeczny, Warszawa 1977r, s.53 (w:) R.B. Woźniak, Zarys socjologii, edukacji, i zachowań społecznych, Koszalin 1998.
- Izdebska H., Przyczyny konfliktów w rodzinie, Warszawa 1979.
- Płoszyński Z., Sytuacja szkolna dzieci z rodzin patologicznych w okresie transformacji ustrojowej ,(w:) ,Młodzież a współczesne dewiacje i patologie społeczne, pod red. S. Kawuli H. Machela , Toruń 1999.
- Radziewicz J., Środowisko społeczno – wychowawcze szkoły, (w:) ,Pedagogika społeczna, pod red. T. Pilcha, I. Lepalczyk Warszawa 1995.
- Smarzyński H., Szkoła jako środek wychowawczy, Kraków 1987.
- Smarzyński H., Szkoła jako środowisko wychowawcze, Warszawa 1987.
- Tyszka Z., Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa, (w:) ,Pedagogika społeczna , pod red. T. Pilcha I. Lepalczyk Warszawa 1995.
- Woźniak R.B., Zarys socjologii, edukacji i zachowań społecznych, Koszalin 1998.
- Wroczyński R., Pedagogika społeczna, Warszawa 1985.
- Zaborowski Z., O rodzinie, rodzina jako grupa społeczno – wychowawcza, Warszawa 1969.