WSTĘP 3

ROZDZIAŁ I. Prawa dziecka w ramach ochrony praw człowieka we współczesnych stosunkach międzynarodowych 5
1. Historyczne źródła systemu ochrony praw człowieka 5
2. Instytucje ochrony praw człowieka 9
2.1. Prawo międzynarodowe 9
2.2. Procedury ochrony praw człowieka 15
3. Znaczenie organizacji międzynarodowych w ochronie praw człowieka 16
3.1. Prawa dziecka w uniwersalnym systemie ONZ 16
3.2. Prawa dziecka w systemach regionalnych 21
3.3. Prawa dziecka w systemach wyspecjalizowanych 27
3.4. Unormowania prawa międzynarodowego, a prawo polskie 28

ROZDZIAŁ II. Ochrona praw dziecka w regulacjach prawa polskiego 31
1. Prawa i dobro dziecka w prawie cywilnym, rodzinnym i opiekuńczym 33
1.1. Pochodzenie dziecka 33
1.2. Dobro dziecka jako przesłanka negatywna rozwodu 34
1.3. Władza rodzicielska 37
1.4. Instytucja przysposobienia 40
1.5. Równouprawnienie dzieci pozamałżeńskich 43
2. Prawa dziecka w prawie pracy 45
3. Prawa dziecka w innych gałęziach prawa 47
3.1. Prawa dziecka w prawie karnym 47
3.2. Sytuacja dziecka w prawie ubezpieczeń społecznych i „innych” formach opieki/ochrony 50
3.3. Ochrona praw i dobra dzieci w mediach 58

ROZDZIAŁ III. Prawa dziecka i ochrona jego dobra przez instytucje polskie 59
1. Prawa dziecka, a Rzecznik Praw Dziecka 59
2. Prawa dziecka, a Rzecznik Praw Obywatelskich 67
3. Prawa dziecka, a działalność innych organizacji pozarządowych 71

ROZDZIAŁ IV. Prawa dziecka a dobro dziecka – podsumowanie 81
1. Prawo do życia 81
1.1. Dobro dziecka nienarodzonego (gwarancje dziedziczenia – nastiturus) 81
2. Prawo do dzieciństwa 84
3. Prawo do wychowania 90
3.1. Rola rodziny w wychowaniu dziecka 90
3.2. Opieka zastępcza 96
3.3. Znaczenie edukacji a wychowanie dziecka 99
4. Przegląd wybranych orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczących dobra dziecka 100

ZAKOŃCZENIE 109
BIBLIOGRAFIA 111
SPIS RYSUNKÓW 115

WSTĘP

Debata na temat praw dzieci należy do jednych z ważniejszych we współczesnym świecie. Należy jednak pamiętać, że jej początki leżą w pierwszych inicjatywach działalności filantropijno-charytatywnej, podejmowanych na rzecz opieki nad dzieckiem. Stopniowo o prawa dziecka zaczęło się dopominać wielu prawników, lekarzy, pedagogów i publicystów. Ten postępujący proces łączył się ze zmianą podejścia do dzieci, które przestały być własnością dorosłych, czyli przestały być przedmiotem, a stały się podmiotem prawa. Zmiana układów w rodzinie przyniosła likwidację nieograniczonej władzy ojca nad dziećmi. Pojawiło się pojęcie władzy rodzicielskiej, w którym jest mowa o prawach i obowiązkach. Zakres władzy rodzicielskiej regulowany jest pojęciem „dobra dziecka”. Zmiana stosunku do dziecka przynosi uznanie faktu, że dzieciom są przynależne pewne prawa, tak z uwagi na ich dobro, jak i na interes społeczny. Z tego punktu widzenia stopniowo powiększa się katalog praw przysługujących dzieciom – od istniejącego na początku prawa do dziedziczenia (chociaż nie w pełni dla wszystkich dzieci) do zrównania w prawach wszystkich dzieci małżeńskich i pozamałżeńskich, bez względu na rasę, wyznanie, pochodzenie i stan majątkowy.

Ewolucja praw dziecka powoduje rozwinięcie opieki i pomocy dla dzieci kalekich, upośledzonych, chorych, ochronę przed wyzyskiem i znieważaniem, ochronę w ramach prawa karnego i penitencjarnego dla dzieci społecznie niedostosowanych, które weszły w kolizję z prawem. Różnorodność potrzeb wynikających z sytuacji życiowych czy sytuacji nadzwyczajnych przyczynia się do rozszerzania katalogu praw dziecka.

W niniejszej pracy podjęto próbę ukazania istoty zasady ochrony dobra dziecka. Taki też był zasadniczy cel opracowania.

Praca składa się z czterech rozdziałów:

Rozdział pierwszy to prawa dziecka w ramach ochrony praw człowieka we współczesnych stosunkach międzynarodowych: historyczne źródła regulacji ochrony praw człowieka, instytucje ochrony praw człowieka, znaczenie organizacji międzynarodowych w ochronie praw człowieka.

Rozdział drugi to ochrona praw dziecka w regulacjach prawa polskiego: prawa i dobro dziecka w prawie cywilnym, rodzinnym i opiekuńczym, prawa dziecka w prawie pracy oraz prawa dziecka w innych gałęziach prawa.

Rozdział trzeci to prawa dziecka i ochrona jego dobra przez instytucje polskie: prawa dziecka, a Rzecznik Praw Dziecka, prawa dziecka, a Rzecznik Praw Obywatelskich, prawa dziecka, a działalność innych organizacji pozarządowych.

Rozdział czwarty to prawa dziecka a dobro dziecka – podsumowanie: prawo do życia, Prawo do dzieciństwa, prawo do wychowania, przegląd wybranych orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczących dobra dziecka.

Całość opracowania powstała w oparciu o literaturę fachową, artykuły prasowe, akty prawne oraz źródła ze stron WWW.