Wstęp 2

Rozdział I. Ryzyko w działalności kredytowej banku 6
1. Działalność kredytowa banku 6
2. Istota ryzyka kredytowego 10
3. Przyczyny występowania ryzyka kredytowego 11
4. Rodzaje ryzyka kredytowego 20
5. Zarządzanie ryzykiem kredytowym 25

Rozdział II. Metody ograniczania ryzyka w działalności kredytowej banku 27
1. Ocena zdolności kredytowej 27
2. Prawne formy zabezpieczania spłaty kredytów bankowych 33
3. Limity koncentracji kredytów 39
4. Normy ostrożnościowe 46

Rozdział III. Analiza zarządzania ryzykiem kredytowym na przykładzie Banku PKO BP 49
1. Ogólna charakterystyka Banku PKO BP 49
2. Metody ograniczania ryzyka kredytowego w Banku PKO BP 64
3. Analiza portfela kredytowego 72
4. Ocena skuteczności zarządzania ryzykiem kredytowym w Banku PKO BP 80

Zakończenie 83
Bibliografia 85
Spis tabel 88
Spis rysunków 89

Wstęp

Nasze codzienne doświadczenie potwierdza, że osiąganie założonych celów zawsze jest niepewne. Ciągle towarzyszy nam obawa – u jednych silniejsza, u innych słabsza – że może się nie udać. Zakres tej niepewności jest różny w odmiennych obszarach aktywności. Inaczej to wygląda, jeśli budujemy dom, przestrzegając obowiązujących norm budowlanych, inaczej – jeśli poszukujemy atrakcyjnej pracy, oświadczamy się naszej wybrance, czy też przewidujemy pogodę. Podstawowa różnica pomiędzy tymi działaniami polega na różnych uwarunkowaniach rezultatu naszej aktywności. Chodzi o możliwości zdefiniowania charakteru zdarzenia i opisania go w mierzalny sposób. Istotna jest też znajomości zachowań w długim szeregu podobnych, wcześniejszych zdarzeń. Jeśli z podobnymi zdarzeniami mieliśmy do czynienia wiele razy, to doświadczenie podpowiada nam, jaki będzie dalszy ciąg. Dlatego w jednych obszarach jesteśmy w sianie, lub mamy takie poczucie, dość dokładnie przewidzieć rezultat naszych działań, a w innych możliwość taka jest bardzo ograniczona.

Przez większą część historii niepowodzenie swoich przedsięwzięć ludzie wyjaśniali przez zły los, przeznaczenie. Tłumaczyli się z niepowodzeń stwierdzeniem, że nieodgadniony jest bieg wydarzeń zarządzany przez bogów. To rodziło postawy podporządkowania się niepowodzeniom, przekonania o wyższych silach sprawczych decydujących o sukcesie ludzkich projektów. Postawy takie blokowały, i chyba nadal blokują, rozwój w wielu obszarach ludzkiej aktywności. Tylko buntownicy przeciwstawiali się fatum, podejmowali kolejne próby realizacji swoich zamierzeń, mimo doświadczanych niepowodzeń. Jednak oni nie domino wali i trudno było im osiągnąć sukces. Dopiero całkiem niedawno odkryto, że w każde działanie wpisane jest ryzyko niepowodzenia. Dotyczy to zarówno funkcjonowania maszyn, jak i ludzi. Zaczęło sic od analizy zdarzeń losowych wzbudzających wielkie emocje, takich jak gry hazardowe. Obserwacje wyników prostej gry polegającej na rzucaniu kostką doprowadziły do sformułowania odpowiedzi na pytanie o szanse uzyskania pomyślnego wyniku. Stąd matematycy w XVII wieku stworzyli reguły prawdopodobieństwa uzyskania określonego rezultatu wszelkich, powtarzalnych działań.

W ostatnich latach obserwujemy ogromny postęp w dziedzinie nauki i sztuki pomiaru ryzyka kredytowego i zarządzania tym ryzykiem. Główną silą napędową tego procesu było niezadowolenie z tradycyjnych metod pomiaru ryzyka kredytowego oraz z modelu narzuconego przez regulacje Banku Rozliczeń Międzynarodowych (BIS). Aktualne przepisy regulacyjne, opracowane w roku 1988 przez BIS w porozumieniu z bankami centralnymi najbardziej rozwiniętych krajów świata, a wprowadzone w życie w styczniu 1993 roku, przewidują między innymi, że praktycznie wszystkie pożyczki udzielane podmiotom z sektora prywatnego wymagają od banku utrzymywania kapitału równego ośmioprocentowej wartości tych pożyczek, przy czym w żaden sposób nie uwzględnia się: różnic wiarygodności kredytowej między poszczególnymi pożyczkobiorcami z sektora prywatnego ani możliwości zmniejszenia ryzyka kredytowego dzięki dywersyfikacji portfela pożyczek.

Nowe modele wewnętrzne – niektóre z nich są ogólnie dostępne, inne zaś stanowią własność zastrzeżoną – wykorzystują nowatorskie sposoby pomiaru ryzyka kredytowego pożyczki lub portfela pożyczek. Przedmiotem prowadzonej ostatnio w kręgach fachowców debaty jest zakres, w jakim modele wewnętrzne mogą zastąpić modele regulacyjne, oraz ustalenie obszarów pomiaru ryzyka kredytowego i zarządzania nim, w których możliwe jest przejście od modeli regulacyjnych do wewnętrznych. Debata ta, prowadzona na bardzo wysokim poziomie merytorycznym, była jednak niedostępna dla wielu zainteresowanych osób – praktyków, studentów, ekonomistów, pracowników instytucji regulacyjnych.

Przedstawienie pełnego opisu nowych modeli było w wielu wypadkach utrudnione ze względu na ich charakter na poły zastrzeżonej własności intelektualnej oraz dlatego, że jedynie częściowo były one przedstawiane na forum publicznym w referatach, artykułach i innych publikacjach. W wielu szczegółach modele te są więc raczej „półprzezroczyste” niż przejrzyste. Opisując różne modele, starałem się to zrobić jak najdokładniej. W wypadkach, w których nie wszystkie szczegóły modelowania były pewne czy jasne, posługuję się określeniem „typ” – na przykład „model typu KMV”. Wskazuje ono, po pierwsze, w jaki sposób rozumiem dane ogólne ujęcie oraz, po drugie, że analogiczne ujęcie zostało przyjęte w ogólnie dostępnej literaturze przez innych badaczy.

Literatura przedmiotu jest stosunkowo świeżej daty. Można przyjąć, że w chwili, kiedy piszę te słowa, znajduje się ona na podobnym etapie rozwoju co literatura na temat modelowania ryzyka rynkowego w roku 1994, gdy po raz pierwszy przedstawiono model RiskMetrics firmy J. P. Morgan.

Trzeba pamiętać, że kredyt jest rodzajem umowy, w której bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy kwotę środków pieniężnych na określony cel. Kredytobiorca zaś zobowiązuje się do korzystania z tej kwoty na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami oraz zapłaty prowizji od przyznanego kredytu. Ponieważ istnieje oczywista asymetria informacyjna między bankami a kredytobiorcami, bank udzielając kredytu ponosi ryzyko, gdyż w momencie podpisania umowy nie ma pewności, że należność zostanie w całości i terminowo spłacona. Ryzyko kredytowe jest ściśle związane z jakością kredytobiorców korzystających z usług banku.

Trudności z działalnością kredytową banku mają znaczący wpływ na jego kondycję. Zakłócenia w regulowaniu zobowiązań wobec banku powodują bowiem zmiany przewidywanych wpływów środków pieniężnych. W przypadku poważnych problemów, prowadzą one do konieczności restrukturyzacji przyszłych spłat kredytu, utworzenia rezerw celowych na kredyt (które wchodzą w ciężar kosztów), a w sytuacji krańcowej do spisania kredytów na straty. Wysoki poziom złych kredytów pogarsza również płynność banku, m.in. przez zmianę należności krótkookresowych na długookresowe i podważa w takiej sytuacji zaufanie podmiotów utrzymujących depozyty. W długim okresie istniejącego stanu podnosi koszt działalności poprzez konieczność zaoferowania wyższego oprocentowania depozytów. Konsekwencją tego jest nadwyrężenie reputacji banku, wycofywanie depozytów oraz podwyższenie kosztów, co może w skrajnym przypadku doprowadzić nawet do jego bankructwa. Wskazuje to zatem na wagę zarządzania ryzykiem kredytowym.

Z tego właśnie powodu zarządzanie ryzykiem kredytowym, a w szczególności jego ilościowa ocena, zaczynają odgrywać coraz większą rolę w złożonym procesie zarządzania bankiem. Stosowanie bardziej wydajnych, a przez to często bardziej zaawansowanych technicznie metod oceny ryzyka kredytowego, pozwala bankom wyprzedzić nieco konkurencję oraz prowadzić bardziej agresywną i przy tym bardziej bezpieczną politykę na rynku kredytowym.

Metody służące do usprawnienia procesu zarządzania ryzykiem kredytowym można podzielić na dwie klasy: związane z oceną ryzyka pojedynczej umowy kredytowej oraz z określaniem ryzyka całego portfela kredytowego.

Skuteczność zarządzania ryzykiem kredytowym zależy od prawidłowej jego identyfikacji, czyli charakterystyki w aspekcie przyczyn i faz występowania, rodzajów oraz instrumentów pomiaru i minimalizacji tego ryzyka.

Pierwszym etapem wspomnianego zarządzania jest identyfikacja i kwantyfikacja ryzyka. Główne przedsięwzięcia, które mogą być podejmowane w działalności kredytowej, polegają na sterowaniu ryzykiem w odniesieniu do pojedynczego kredytu i do łącznego zaangażowania kredytowego. Podstawowymi metodami ograniczania ryzyka w odniesieniu do pojedynczego kredytu są: badanie zdolności kredytowej przed udzieleniem kredytu, zabezpieczenie kredytu (w tym także ubezpieczenie kredytu), sprawdzanie zdolności kredytowej po udzieleniu kredytu.

W niniejszej pracy podjęto próbę ukazania istoty zarządzania ryzykiem kredytowym na przykładzie banku PKO BP. Taki też był zasadniczy cel opracowania.

Praca składa się z trzech rozdziałów:

Rozdział pierwszy to ryzyko w działalności kredytowej banku: działalność kredytowa banku, istota ryzyka kredytowego, przyczyny występowania ryzyka kredytowego, rodzaje ryzyka kredytowego oraz zarządzanie ryzykiem kredytowym.

Rozdział drugi to metody ograniczania ryzyka w działalności kredytowej banku: ocena zdolności kredytowej, prawne formy zabezpieczania spłaty kredytów bankowych, limity koncentracji kredytów a także normy ostrożnościowe.

Rozdział trzeci to analiza zarządzania ryzykiem kredytowym na przykładzie Banku PKO BP: ogólna charakterystyka Banku PKO BP, metody ograniczania ryzyka kredytowego w Banku PKO BP, analiza portfela kredytowego oraz ocena skuteczności zarządzania ryzykiem kredytowym w Banku PKO BP.

Całość opracowania powstała w oparciu o literaturę fachową, artykuły prasowe, akty prawne, źródła ze stron WWW oraz materiały wewnętrzne Banku PKO BP.