Wstęp 3
Rozdział I. System zabezpieczenia społecznego 6
1.1. Konstytucyjne podstawy zabezpieczenia społecznego 6
1.2. Ubezpieczenia społeczne jako materia ustawowa 9
1.3. Rodzaje świadczeń 12
1.3.1. Zakres ubezpieczenia chorobowego 12
1.3.2. Zasiłek chorobowy 14
1.3.3. Świadczenie rehabilitacyjne 15
1.3.4. Zasiłek wyrównawczy 19
1.3.5. Zasiłek macierzyński 22
1.3.6. Zasiłek opiekuńczy 24
1.4. Pomoc społeczna realizowana przez samorząd terytorialny 27
1.4.1. Zadania własne gminy 27
1.4.2. Zadania zlecone gminy 29
Rozdział II. Zabezpieczenie społeczne w Unii Europejskiej 31
2.1. Podstawy Prawne koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej 31
2.2. Problemy koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego 36
2.3. Zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego 40
2.4. Zasada równego traktowania a uprawnienia do świadczeń 43
2.5. Instytucje zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej 45
Rozdział III. Polityka społeczna w Polsce – dostosowania do wymogów Unii Europejskiej. Doświadczenia Powiatu Grudziądzkiego 48
3.1. Charakterystyka Powiatu Grudziądzkiego 48
3.1.1. Sytuacja społeczno – demograficzna 48
3.1.2. Instytucje społeczne działające w Powiecie Grudziądzkim 53
3.1.3. Formy i zasięg pomocy społecznej dla mieszkańców Powiatu Grudziądzkiego 60
3.2. Ocena dostosowania polityki społecznej do wymogów Unii Europejskiej w Powiecie Grudziądzkim 62
3.3. Podsumowanie i wnioski 64
Zakończenie 66
Bibliografia 69
Spis rysunków 73
Spis tabel 74
Wstęp
Genezą polityki społecznej są niewątpliwie nierówności społeczne: każdy typ struktury społecznej stwarza określone przesłanki nierówności, tendencje ich nasilania i łagodzenia. Wprawdzie radykalni liberałowie, zwolennicy wolnego rynku, rozumianego jako naturalny porządek społeczny sprzeczny z zasadą sprawiedliwości społecznej, twierdzą, iż jest ona ideą tyleż iluzoryczną, co społecznie niebezpieczną, jednak w warunkach nie tylko polskich, ale co najmniej europejskich trudno sobie wyobrazić taką „apoteozę rynku”, której miałaby towarzyszyć detronizacja polityki ekonomicznej, socjalnej i edukacyjnej, a w konsekwencji pozostawienie na łasce losu i zepchnięcie na margines zaradnego i bogatego społeczeństwa bezrobotnych, inwalidów, wielodzietnych i tych wszystkich, którzy nie potrafili się dostosować do reguł gospodarki rynkowej.
Polityka społeczna prowadzona jest za pomocą rozmaitych rozwiązań systemowych, m.in. poprzez różne formy łagodzenia obciążeń fiskalnych dla osób o obniżonej zdolności płatniczej (niższe stawki podatkowe, wyłączenia z podstawy opodatkowania, zwolnienia i ulgi, np. ulgi prorodzinne, w tym najbardziej skuteczny w bezpośrednich podatkach progresywnych tzw. iloraz rodzinny, obejmujący wszystkie dzieci, itp.). Szczególną rolę w realizacji polityki społecznej odgrywają jednak wydatki publiczne, które rozpatrywane jako sfera tzw. konsumpcji zbiorowej stanowią obciążenie budżetów państwa i samorządu terytorialnego oraz funduszów parabudżetowych, tworząc potencjalne niebezpieczeństwo hamowania rozwoju gospodarczego m.in. przez wzrost deficytu budżetowego i długu publicznego (jeśli przekroczą one tzw. poziom dopuszczalny, wyznaczony m.in. kryteriami według traktatu z Maastricht, mają charakter inflacjogenny).
Polityka społeczna związana z pośrednim i przeważnie niemierzalnym oddziaływaniem na długofalowy rozwój gospodarczy realizowana jest nie tylko w drodze ponoszenia przez podmioty sektora publicznego określonych wydatków, lecz również np. poprzez stosowanie zwolnień i ulg podatkowych lub udzielanie długoterminowych, nisko oprocentowanych pożyczek na pokrycie kosztów kształcenia, które to instrumenty umożliwiają gospodarstwom domowym szerszy dostęp do usług edukacyjnych, zdrowotnych i kulturalnych. Jest to szczególnie ważne wówczas, gdy podaż tych usług ze strony sektora publicznego jest niedostateczna z punktu widzenia popytu oraz obiektywnych potrzeb rozwojowych społeczeństwa i w grę wchodzi uzupełnienie jej ze strony podmiotów sektora prywatnego. Zadanie polegające na przesunięciu przeważającej części usług i świadczeń społecznych do gmin, wyposażonych w atrybuty jednostki samorządu terytorialnego, stanowiło jeden z podstawowych elementów zmian w polityce społecznej, związanych z zapoczątkowaniem procesu transformacji ustrojowej. Wśród zmian, które zostały wprowadzone w polityce społecznej, należy wymienić zmianę relacji między polityką społeczną centralną i lokalną. Zwiększenie roli polityki lokalnej jest następstwem dokonującej się decentralizacji i demokratyzacji stosunków w społeczeństwie i państwie. Tworzy to większe możliwości działania dla lokalnych podmiotów polityki społecznej – publicznych i pozarządowych.
Problem polityki społecznej dotychczas podejmowali w swych opracowaniach między innymi Aleksandra Wiktorow , Gertruda Uścińska , Teresa Bińczycka-Majewska .
Główny problem badawczy pracy można sprowadzić do przedstawienia etapów i stanu dostosowania polityki społecznej władz samorządowych powiatu grudziądzkiego do wymogów Unii Europejskiej.
Problemy pomocnicze przedstawić ująć można w pytania o to:
1. Jak wygląda sytuacja społeczno – demograficzna Grudziądza?
2. Jakie instytucje społeczne działają w Powiecie Grudziądzkim?
3. Jak wyglądają formy i zasięg pomocy społecznej dla mieszkańców Powiatu Grudziądzkiego?
Praca składa się z trzech rozdziałów.
W pierwszym rozdziale opisany jest system zabezpieczenia społecznego, a więc: konstytucyjne podstawy zabezpieczenia społecznego, ubezpieczenia społeczne jako materia ustawowa, rodzaje świadczeń, zakres ubezpieczenia chorobowego, zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, zasiłek macierzyński, zasiłek opiekuńczy, pomoc społeczna realizowana przez samorząd terytorialny, zadania własne gminy oraz zadania zlecone gminy.
W drugim rozdziale zaprezentowane jest zabezpieczenie społeczne w Unii Europejskiej, a więc: podstawy prawne koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej, problemy koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zasada równego traktowania a uprawnienia do świadczeń oraz instytucje zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej.
W trzecim rozdziale zaprezentowana jest polityka społeczna w Polsce – dostosowania do wymogów Unii Europejskiej. Doświadczenia Powiatu Grudziądzkiego, a więc: charakterystyka Powiatu Grudziądzkiego, sytuacja społeczno – demograficzna, instytucje społeczne działające w Powiecie Grudziądzkim, formy i zasięg pomocy społecznej dla mieszkańców Powiatu Grudziądzkiego, ocena dostosowania polityki społecznej do wymogów Unii Europejskiej w Powiecie Grudziądzkim oraz podsumowanie i wnioski.