Umiejętność formułowania hipotez wymaga znajomości ich podstawowych cech, które są nieodzowne, by miały one wartość naukową. Najczęściej wskazuje się, że hipotezy powinny być: jasno sformułowane, konkretne, sprawdzalne, obiektywne oraz płodne naukowo.
Jasność sformułowania oznacza, że treść hipotezy musi być zrozumiała dla każdego odbiorcy w sposób zgodny z intencją autora. Inny badacz, chcąc ją zweryfikować lub zastosować w swoich analizach, powinien bez trudu odczytać dokładnie to, co pierwotny autor zamierzał przekazać. Nie może być tu miejsca na dowolną interpretację ani na różnice w rozumieniu znaczenia użytych pojęć. Choć osiągnięcie tego celu bywa trudne – ze względu na nieprecyzyjność języka potocznego oraz rozbieżności w definicjach – to jednak wymóg ten ma charakter uniwersalny i odnosi się do wszystkich dziedzin nauki.
W kontekście nauk o zarządzaniu szczególnie ważne jest, by nie uzasadniać niejasności hipotez specyfiką przedmiotu badań. Choć te nauki mają charakter niedeterministyczny i często dotyczą zjawisk jakościowych, to nie powinno to prowadzić do akceptowania nieprecyzyjnych sformułowań. Śmiała hipoteza nie może być wymówką dla jej nieczytelności – wręcz przeciwnie, im bardziej ryzykowna lub nowatorska teza, tym większy nacisk należy położyć na jej jednoznaczność.
Konkretność hipotezy oznacza, że powinna ona być precyzyjna zarówno pod względem przedmiotu badania – na przykład poprzez wyraźne określenie zmiennych oraz relacji między nimi – jak i charakterystyki samego zjawiska, a także warunków, w których to zjawisko zachodzi. Hipoteza powinna wskazywać, co na co oddziałuje, jaki jest typ oraz siła tego oddziaływania, i w jakim kontekście czasowo-przestrzennym ono występuje.
W naukach o zarządzaniu realizacja tego postulatu jest szczególnie trudna. Badacz często staje wobec złożonych układów przyczynowo-skutkowych, gdzie wiele czynników nakłada się na siebie, a ich oddziaływanie zmienia się w zależności od kontekstu. Często też ta sama przyczyna może prowadzić do różnych skutków w zależności od zmieniających się warunków otoczenia. Mimo tych trudności zasada konkretności nie traci na znaczeniu – przeciwnie, złożoność i niejednoznaczność badanych zjawisk powinna skłaniać do jeszcze większej staranności w jej przestrzeganiu.
Oczywiście, w przypadku śmiałych, nowatorskich hipotez, które podejmują trudne zagadnienia z obszarów mało rozpoznanych, dopuszczalne jest pewne złagodzenie tego wymogu. Hipoteza inspirowana intuicją czy nowym spojrzeniem na problem może mieć wartość nie tyle przez precyzyjne określenie zależności, ile przez ukierunkowanie dalszych badań. Niemniej jednak tam, gdzie jest to możliwe, należy dążyć do maksymalnej konkretności – zwłaszcza jeśli istnieją podstawy empiryczne lub teoretyczne pozwalające uzasadnić hipotezę z dużym prawdopodobieństwem. Tylko wtedy hipoteza może rzeczywiście stanowić solidny wkład w rozwój wiedzy naukowej.
Sprawdzalność hipotezy to jedna z jej najistotniejszych cech, stanowiąca fundament naukowego podejścia do badania rzeczywistości. Hipotezy stawia się właśnie po to, aby je weryfikować – przypuszczenia, których nie można sprawdzić, nie mają większej wartości poznawczej i nie mieszczą się w ramach rzetelnych badań naukowych.
Sprawdzalność dotyczy w pierwszej kolejności autora hipotezy, który powinien przewidzieć możliwość jej empirycznej weryfikacji. Jednak równie ważna jest zasada intersubiektywności, zakładająca, że inni badacze, podejmując te same kroki badawcze, powinni być w stanie uzyskać zbliżone wyniki i tym samym potwierdzić bądź obalić hipotezę. To właśnie możliwość niezależnej weryfikacji odróżnia naukę od spekulacji.
Mimo fundamentalnego znaczenia sprawdzalności, jej zapewnienie w praktyce często okazuje się wyjątkowo trudne – zwłaszcza w naukach o zarządzaniu, gdzie badane zjawiska są złożone, dynamiczne i silnie uwikłane w kontekst społeczny. Trudność ta nie powinna jednak zniechęcać do formułowania hipotez. Przeciwnie – skłania do odwagi w myśleniu i do stawiania śmiałych tez, które mogą otwierać nowe kierunki badań. Nawet jeśli nie da się ich jednoznacznie potwierdzić, to mogą one inspirować do dalszego, bardziej pogłębionego poznania rzeczywistości.
Istotną cechą hipotezy jest jej obiektywność, rozumiana jako brak wartościowania i unikanie subiektywizmu w badaniach. Chodzi o to, aby badacz – mimo własnych przekonań, poglądów czy preferencji – potrafił sformułować hipotezę w sposób możliwie wolny od osobistych sądów. Choć nie jest to zadanie łatwe, stanowi ono fundament rzetelności naukowej. Wynik badań ma bowiem sens tylko wtedy, gdy jest niezależny od indywidualnych uprzedzeń osoby prowadzącej badania.
W praktyce jednak, szczególnie w naukach o zarządzaniu, całkowita neutralność aksjologiczna nie zawsze jest możliwa ani nawet pożądana. Dziedzina ta dotyczy działalności człowieka, a więc siłą rzeczy odnosi się do wartości. Badania pozbawione jakichkolwiek odniesień aksjologicznych byłyby oderwane od rzeczywistości i traciłyby sens. Z tego względu niektóre wartości – takie jak prawda, odpowiedzialność, godność, piękno czy prostota – mają charakter uniwersalny i nie powinny być utożsamiane z subiektywizmem.
Wartości te, jeśli mają charakter ogólnoludzki i nie są narzucone jednostronnie, nie zagrażają obiektywności hipotezy. Przeciwnie – mogą ją wzmacniać, stanowiąc solidny punkt odniesienia. Odrzucenie wszelkiego wartościowania oznaczałoby bowiem relatywizację także samej nauki jako wartości, co prowadziłoby do jej wewnętrznej sprzeczności.
Z tego względu nie należy utożsamiać obiektywizmu z całkowitym brakiem odniesień aksjologicznych. Hipoteza może być obiektywna, nawet jeśli odwołuje się do wartości – pod warunkiem, że są one powszechnie akceptowalne i nie fałszują procesu poznawczego.
Płodność naukowa hipotezy jest jednym z kluczowych kryteriów oceny jej wartości w badaniach. Hipoteza spełnia swoje zadanie, jeśli prowadzi do wartościowych rezultatów, które mogą przyjmować różne formy – od wskazania nowych kierunków badań po odkrycia praktyczne mające szerokie zastosowanie. W naukach o zarządzaniu ta cecha nie wyróżnia się specjalną specyfiką, choć analiza dotychczasowych wyników pokazuje, że często dominuje tam raczej weryfikacja znanych treści lub powolne zdobywanie drobnych fragmentów nowej wiedzy niż spektakularne przełomy.
Taka sytuacja sugeruje potrzebę wprowadzenia impulsów, które ożywią i przyspieszą rozwój badań w tej dziedzinie. Impulsy takie trudno jednak oczekiwać od hipotez, które są oczywiste, nadmiernie pewne i mają wysoki poziom prawdopodobieństwa potwierdzenia. Dlatego lepsze efekty mogą przynieść hipotezy mniej sprawdzalne, ale za to śmielsze – takie, które rzucają nowe światło na obszary dotąd niepoznane, otwierają perspektywy rozwiązania nowych problemów lub nawet prowadzą do wytyczenia nowych paradygmatów naukowych.
Niejednoznaczność związaną z formułowaniem hipotez w naukach o zarządzaniu można złagodzić, stosując dwa ważne podejścia. Po pierwsze, warto kierować się zasadą racjonalności, według której siła przekonania badacza musi odpowiadać poziomowi uzasadnienia jego hipotezy. Po drugie, nie powinno się traktować hipotezy jako stałego, niezmiennego założenia. W naukach o zarządzaniu, ze względu na złożoność badanych zjawisk, popełnianie błędów przy początkowym formułowaniu hipotezy jest częste, dlatego konieczne jest jej stopniowe modyfikowanie i doprecyzowywanie w trakcie prowadzenia badań.
Nie należy bezkrytycznie przenosić pozytywistycznego schematu badań z nauk przyrodniczych, zakładającego sztywną formułę: najpierw sformułowanie hipotezy, potem jej testowanie. W rzeczywistości, podczas badań w naukach o zarządzaniu często ujawniają się nowe problemy, które wymagają zmiany zakresów badań, redefinicji zmiennych, czy lepszego operacjonalizowania pomiarów. Poznanie prawdy w tej dziedzinie jest procesem złożonym i dynamicznym, dlatego hipoteza powinna być traktowana jako elastyczny instrument, który podlega ulepszaniu.
Modyfikacje hipotezy powinny prowadzić od ewentualnej przesadnej śmiałości ku większej precyzji i lepszemu uzasadnieniu. Dzięki temu hipoteza staje się bardziej jasna, konkretna i zgodna z wymaganiami naukowymi, a jednocześnie zachowuje odpowiedni poziom odwagi i podstawę racjonalnego przekonania.