Wstęp 2
Rozdział I. Parlament – istota parlamentu we współczesnym państwie 4
1.1. Pojęcie parlamentu 4
1.2. Funkcje parlamentu we współczesnym państwie 14
1.3. Struktura współczesnych parlamentów 19
1.4. Parlament wobec władzy wykonawczej 27
Rozdział II. Parlament a opozycja parlamentarna we Włoszech 31
2.1. Etapy kształtowania się konstytucjonalizmu włoskiego 31
2.2. System partyjny współczesnych Włoch 33
2.3. Charakterystyka włoskiej sceny politycznej przełomu XX i XXI wieku 38
2.4. Problem opozycji parlamentarnej we Włoszech 41
Rozdział III. Opozycja parlamentarna w Niemczech 45
3.1. Bundestag – charakterystyka i struktura 45
3.2. Bundestag jako typ parlamentu pracującego 46
3.1.1.Komisje specjalistyczne Bundestagu 54
3.3. Opozycja parlamentarna w Niemczech 54
Rozdział IV. Miejsce i rola opozycji parlamentarnej w Wielkiej Brytanii i Francji 61
4.1. Parlament i opozycja parlamentarna w Wielkiej Brytanii 61
4.1.1. Brytyjski system partyjny 61
4.1.2. Gabinet cieni 69
4.2. Parlament i opozycja parlamentarna we Francji 78
4.2.1. Francuski system partyjny 78
4.2.2. Opozycja parlamentarna we Francji 81
4.3. Podsumowanie i wnioski 83
Zakończenie 88
Bibliografia 90
Spis tabel 93
Wstęp
Opozycja jest zjawiskiem z obszaru funkcjonowania systemów politycznych. Prace dotyczące tego problemu koncentrują się wokół podstaw prawnych i praktyki politycznej. W latach dziewięćdziesiątych pojawiły się w Polsce liczne rozprawy politologiczne odnoszące się do kwestii funkcjonowania systemu politycznego. Na ten temat opublikowano już wszystko lub prawic wszystko. Pisano o demokracji przedstawicielskiej, podziałach socjopolitycznych. partiach politycznych, „rządach partii” i systemach partyjnych, koalicjach partyjnych, formach partycypacji obywatelskiej, zachowaniach wyborczych, instytucjonalnych uwarunkowaniach procesów decyzyjnych, stosunkach między państwem a grupami interesów itd. Brakowało jednak opracowania porównawczego o demokracji, w którą wpisana jest możliwość uzgadniania interesów między większością a mniejszością, wyrażania sprzeciwu, kontestacji i opozycji jako mechanizmu alternacji władzy.
Zjawisko opozycji jest nierozerwalnie związane z wartościami demokracji liberalnej, a sfera instytucjonalna stwarza najbardziej sprzyjające warunki do ułożenia stabilnych stosunków między większością a mniejszością. Mniejszość, nawet gdy nie ma realnych szans na zdobycie władzy, ma zagwarantowane rzeczywiste uprawnienia, dzięki istniejącym mechanizmom stanowienia równowagi i kontroli. Z ideą tą związane jest integralnie stanowisko o ograniczonych rządach większości w przeciwieństwie do rządu absolutnego. Przekonanie to oparte jest na doktrynie konstytucyjnej, której celem jest łączenie skutecznego i sprawnego rządu z troską o prawa jednostki i mniejszości. Można zatem powiedzieć, że wspólna wszystkim wariantom demokracji liberalnej wiara w konieczność istnienia zorganizowanej opozycji jako instytucji zapewniającej wolny wybór oparta jest na aksjomacie „prawomocności opozycji”. Pojęcie „demokracja” jest nierozerwalnie związane z pojęciem „partia”, które w całej historii zachodniego systemu rządzenia oznacza podział, konflikt lub opozycję w obrębie państwa. Opozycję możemy badać przez pryzmat analizy prawnej, koncentrując się na zagadnieniu obecności w parlamencie, wyborów, prawa wyborczego i reprezentacji. Przy podejściu politologicznym interesować nas będzie głównie jej rola w kontekście systemu partyjnego i kompromisów międzypartyjnych. Nie znaczy to jednak, że będziemy mogli pominąć kontekst instytucjonalny. Fakt. że znaczna część elektoratu każdej ważnej partii politycznej identyfikuje się z jakąś grupą wartości łączonych z innymi partiami, zmusza przywódców partyjnych do czynienia ustępstw na rzecz innych ugrupowań w czasie sprawowania władzy oraz daje im nadzieję na poparcie w czasie pozostawania w opozycji.
Dążenie do zdobycia władzy to rzeczywistość, która kryje się za każdą opozycją polityczną. Sposób, w jaki partie polityczne zdążają do realizacji tego celu, zależy przede wszystkim od ogólnych cech systemu politycznego i określa również, „widoczność” opozycji. Rywalizacja polityczna i uzgadnianie interesów toczą się na wielu różnych obszarach. W systemie demokratycznym największe znaczenie mają parlament i wybory. Układ sił między większością a opozycją w sytuacji idealnej, los ustaw i władzy wykonawczej zależą od rezultatu konfrontacji na tym polu. Jednak w praktyce sytuacja jest o wiele bardziej złożona.
W niniejszej pracy podęto próbę ukazania istoty parlamentu a opozycja parlamentarna na przykładzie wybranych państw Unii Europejskiej. Taki też był zasadniczy cel opracowania.
Rozdział pierwszy to parlament – istota parlamentu we współczesnym państwie: pojęcie parlamentu, funkcje parlamentu we współczesnym państwie, struktura współczesnych parlamentów oraz parlament wobec władzy wykonawczej.
Rozdział drugi to parlament a opozycja parlamentarna we Włoszech: etapy kształtowania się konstytucjonalizmu włoskiego, system partyjny współczesnych Włoch, charakterystyka włoskiej sceny politycznej przełomu XX i XXI wieku oraz problem opozycji parlamentarnej we Włoszech.
Rozdział trzeci to opozycja parlamentarna w Niemczech: Bundestag – charakterystyka i struktura, Bundestag jako typ parlamentu pracującego, komisje specjalistyczne Bundestagu a także opozycja parlamentarna w Niemczech.
Rozdział czwarty to miejsce i rola opozycji parlamentarnej w Wielkiej Brytanii i Francji: parlament i opozycja parlamentarna w Wielkiej Brytanii, brytyjski system partyjny, gabinet cieni, parlament i opozycja parlamentarna we Francji, francuski system partyjny, opozycja parlamentarna we Francji dawniej i dziś oraz podsumowanie i wnioski.
Całość opracowania powstała w oparciu o literaturę fachową, artykuły prasowe, akty prawne oraz źródła ze stron WWW.