Regulacje nadzorcze są zewnętrznymi normami ostrożnościowymi, za pomocą, których próbuje się ograniczyć ryzyko podejmowane przez instytucje bankowe, a tym samym określić granice bezpieczeństwa w działalności bankowej.

Stabilność finansowa jest pojęciem, dla którego nie obowiązuje jedna, powszechnie przyjęta definicja. W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele sposobów definiowania tego pojęcia. Dotyczy systemu finansowego, a w szczególności systemu bankowego, (in. też monetarnego), który w większości krajów stanowi jego kluczowy element. Pojęcia te są stosowane zamiennie. W aspekcie międzynarodowym stabilność systemu finansowego odnosi się do stabilności państwa lub banku międzynarodowego[1].

W najwęższym wymiarze pojęcie to odnosi się przede wszystkim do nośników siły nabywczej, jakimi są instrumenty finansowe, będących przedmiotem transakcji na rynkach finansowych i oznacza ich odporność na nieuzasadnione wahania cen (stóp procentowych, kursów). Niematerialność, „kruchość” tych instrumentów, wynikająca z faktu, iż są formą obietnicy – przyrzeczenia, w decydujący sposób rzutuje na właściwości całego systemu finansowego (publicznego i prywatnego)2, który kojarzy składających przyrzeczenia z potrzebującymi.

W sensie makroekonomicznym stabilność finansowa dotyczy finansowania podmiotów gospodarczych długiem publicznym, które powinno pozostawać w odpowiednich proporcjach do produktu krajowego brutto w skali roku. Zbyt wysoki udział kapitału obcego w kraju go importującego może stać się źródłem powikłań w systemie finansowym, w skutek braku jego skutecznej kontroli. Ostatecznie kraj może ogłosić niewypłacalność, a więc bankructwo.

Sprawny i bezpieczny system finansowy jest więc gwarantem suwerenności państwa, a jego rozpad automatycznie wiąże się z jej utratą i poważnymi konsekwencjami dla obywateli (kryzys zadłużeniowy). Dlatego kwestii bezpieczeństwa systemu finansowego nie można pozostawić niewidzialnej ręce rynku. Ranga problemu wymaga zaangażowania wielu różnych instytucji, w tym także rządów państw.

Wyznaczenie granic bezpiecznego funkcjonowania nie jest sprawą prostą, toteż regulacje ostrożnościowe, które mają pomóc osiągnąć ten cel, są często niedosko­nałe, nieprzyjazne dla banków, a zatem krytykowane. Problemy tego rodzaju nasi­lają się przede wszystkim w krajach przechodzących transformację systemową, budujących nowoczesny system finansowy. Nie ominęły one również Polski.

Instrumentem pozwalającym państwu na pewną ingerencję, a przynajmniej na kontrolę kierunków rozwoju reasekuracji, jest nadzór państwa nad zakładami ubezpieczeń i reasekuracji. Dlatego kwestia określenia zasad funkcjonowania nadzoru w państwie ma znaczenie zarówno dla instytucji reasekuracji, jak i kierunków, w jakich będzie się rozwijała i jest to jedyny, zarazem niezwykle odpowiedzialny, instrument w rękach państwa w stosunku do wielkich międzynarodowych korporacji reasekuracyjnych.[2]

W teorii i praktyce ubezpieczeń znane są trzy systemy nadzoru nad działalnością zakładów ubezpieczeń: system publikacyjny, system przepisów normatywnych i system nadzoru materialnego. Dodatkowo za formę kontroli państwa nad reasekuracją można uznać wprowadzenie monopolu państwowego na działalność reasekuracyjną.

Po 1989 roku, kiedy rozpoczęła się budowa gospodarki rynkowej, zaczęto  równocześnie wprowadzać znaczące zmiany w działalności ubezpieczeniowej. Miały one charakter daleko idącej liberalizacji prawa, mającej zapewnić swobodę działania na rynku wszystkim zainteresowanym podmiotom.

Nowe tendencje w prawie ubezpieczeniowym wprowadzono ustawą o działalności ubezpieczeniowej[3], która umożliwiła prowadzenie takiej działalności podmiotom gospodarczym w formie spółek akcyjnych oraz towarzystwom wzajemnym. Ustawa umożliwiała też wejście na polski rynek zagranicznych zakładów ubezpieczeniowych[4].

W dniu 19 września 2006 r., tj. z dniem wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym[5] rozpoczęła działalność Komisja Nadzoru Finansowego (KNF).

Działalność zakładów ubezpieczeń w Polsce podlega nadzorowi sprawowanemu przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF). Zakres i zasady tego nadzoru określone są w:

1. ustawie z dnia 21 lipca 2006 roku o nadzorze nad rynkiem finansowym[6],
2. ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej[7],
3. ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym, Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych[8],
4. ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym[9],
5. ustawie z dnia 15 kwietnia 2005 roku o nadzorze uzupełniającym nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń i firmami inwestycyjnymi wchodzącymi w skład konglomeratu finansowego[10].

Nowy organ nadzoru przejął zadania zniesionej przepisami tejże ustawy Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych oraz Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Zadania Komisji Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje nadzór nad rynkiem kapitałowym, nadzór ubezpieczeniowy, emerytalny oraz nadzór uzupełniający nad konglomeratami finansowymi w których skład wchodzą nadzorowane podmioty.

Do zadań Komisji należy ponadto: podejmowanie działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku finansowego oraz działań mających na celu rozwój rynku finansowego i jego konkurencyjności.

Komisja ma za zadanie podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie funkcjonowania rynku finansowego. W zakresie obowiązków Komisji leży udział w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w zakresie nadzoru nad rynkiem finansowym oraz stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między uczestnikami rynku finansowego, w szczególności sporów wynikających ze stosunków umownych między podmiotami podlegającymi nadzorowi Komisji a odbiorcami usług świadczonych przez te podmioty i wykonywanie innych zadań określonych ustawami.

Celem nadzoru nad rynkiem finansowym jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilności, bezpieczeństwa oraz przejrzystości, zaufania do rynku finansowego, a także zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku.

Od dnia 1 stycznia 2008 r. nadzór finansowy sprawowany przez Komisję Nadzoru finansowego objął także nadzór bankowy oraz nadzór nad instytucjami pieniądza elektronicznego sprawowany obecnie przez Komisję Nadzoru Bankowego. Nadzór nad działalnością KNF sprawuje Prezes RM.[11]

Rynek OFE, ze względu na swoją specyfikę, jako część systemu zabezpieczenia społecznego, jest reglamentowany i nadzorowany przez państwo. Zadanie to jest realizowane przez Komisję Nadzoru Finansowego. Zgodnie z ustawą zadaniem Komisji w tym obszarze jest ochrona interesów członków funduszy emerytalnych.

Prowadzenie działalności przez PTE i OFE wymaga zezwolenia. Nadzorowi podlega działalność operacyjna, stan majątkowy i polityka lokacyjna.

Swoje zadania Komisja realizuje poprzez sprawowanie nadzoru instytucjonalnego i finansowego nad działalnością funduszy emerytalnych i powszechnych towarzystw emerytalnych.

Kontrola instytucjonalna obejmuje przede wszystkim wydawanie zezwoleń na utworzenie towarzystw i funduszy emerytalnych oraz ich cofanie, wydawanie zezwoleń na połączenia i przejęcia towarzystw lub funduszy, a także przeprowadzanie bezpośredniej kontroli w siedzibie towarzystwa, depozytariusza i agenta transferowego (podmiotu prowadzącego rejestr członków funduszu) wraz z uprawnieniem wglądu do ksiąg, dokumentów i innych nośników informacji, żądania sporządzenia oraz wydania kopii tych dokumentów i nośników informacji oraz żądania udzielenia informacji przez członków władz statutowych i pracowników kontrolowanych podmiotów.

Komisja nadzoruje także procedury przystąpienia do funduszu i transferu członków między funduszami oraz kontroluje przebieg działalności akwizycyjnej – w tym zakresie Komisja prowadzi rejestr osób uprawnionych do czynności akwizycyjnych na rzecz funduszu emerytalnego, dysponuje też uprawnieniem do przeprowadzania bezpośredniej kontroli w podmiotach prowadzących działalność akwizycyjną.

W ramach nadzoru finansowego Komisja monitoruje proces gromadzenia i transferu składek, metody wyceny aktywów, zachowanie limitów inwestycyjnych, poziom minimalnej wymaganej stopy zwrotu, kontrolowane są także aktywa OFE u depozytariuszy i wpłaty do Funduszu Gwarancyjnego.

Bieżący wgląd w sytuację funduszy emerytalnych Komisja ma zapewniony dzięki wymogowi dostarczania przez nadzorowane podmioty dziennych informacji, które zawierają szczegółowe dane, m.in. liczbę członków, wysokość środków, które wpłynęły na ich konta, rodzaje i wysokość lokat w poszczególne instrumenty finansowe.

Dostęp do informacji nt. sytuacji nadzorowanych podmiotów Komisji zapewnia także uprawnienie do żądania udostępnienia przez towarzystwo kopii dokumentów związanych z działalnością funduszu lub towarzystwa oraz zapoznawania się z ich treścią oraz żądania wszelkich informacji i wyjaśnień, dotyczących działalności funduszu lub towarzystwa.

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w działalności PTE lub OFE Komisja może nałożyć kary pieniężne. Komisja może również wydać decyzję o cofnięciu zezwolenia na utworzenie towarzystwa w przypadku stwierdzenia rażącego lub uporczywego naruszania przez fundusz lub towarzystwo przepisów ustawy, statutu funduszu lub towarzystwa, lub prowadzenia działalności rażąco naruszającej interes członków funduszu.

Przy wykonywaniu nadzoru Komisja współpracuje z innymi organami państwa, w szczególności z Komisją Papierów Wartościowych i Giełd, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, Narodowym Bankiem Polskim.

Bibliografia

1. Borys G., Zarządzanie ryzykiem kredytowym w banku, PWN, Warszawa 2002.
2. http://www.knf.gov.pl/
3. Jędrych M., Solarz J.K., „Zaburzenia na międzynarodowych rynkach finansowych. Warszawa, Instytut Bankowości i Pieniądza FeiBB 1998.
4. Pietrzak B., Polański Z., B. Woźniak: „System finansowy w Polsce”. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2003.
5. Ustawa z 28 lipca 1990 roku o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. nr 59, poz. 344).
6. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2005 roku o nadzorze uzupełniającym nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń i firmami inwestycyjnymi wchodzącymi w skład konglomeratu finansowego (Dz. U. Nr 83 poz. 719, ze zm.).
7. Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym ( Dz. U. nr 157, poz. 1119)
8. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 157, poz. 1119, ze zm.),
9. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz. 1154, ze zm.),
10. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym, Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152, ze zm.),
11. Żakowska K., Państwowy nadzór ubezpieczeń gospodarczych, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 1999, nr 5–6.

—-

[1] Borys G., Zarządzanie ryzykiem kredytowym w banku, PWN, Warszawa 2002, s. 15.

2 Pietrzak B., Polański Z., Woźniak B., System finansowy w Polsce, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe, PWN 2003, s. 23.

[2] Jędrych M., Solarz J.K., „Zaburzenia na międzynarodowych rynkach finansowych. Warszawa, Instytut Bankowości i Pieniądza FeiBB 1998, s. 24.

[3] Ustawa z 28 lipca 1990 roku o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. nr 59, poz. 344).

[4] Otwarcie polskiego rynku ubezpieczeniowego dla zagranicznego kapitału przewidywano początkowo na dzień 1 stycznia 1993 roku, ale w grudniu 1992 roku zapadła decyzja o przesunięciu otwarcia na 1 stycznia 1999 roku. Zmiana podyktowana była koniecznością ochrony młodego i słabego jeszcze rynku przed silnymi kapitałowo i organizacyjnie towarzystwami zagranicznymi – zob. szerzej: K. Żakowska, Państwowy nadzór ubezpieczeń gospodarczych, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 1999, nr 5–6, s. 61.

[5] Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym ( Dz. U. nr 157, poz. 1119)

[6] Ustawa z dnia 21 lipca 2006 roku o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. Nr 124, poz. 1151, ze zm.)

[7] Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 157, poz. 1119, ze zm.),

[8] Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym, Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152, ze zm.),

[9] Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz. 1154, ze zm.),

[10] Ustawa z dnia 15 kwietnia 2005 roku o nadzorze uzupełniającym nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń i firmami inwestycyjnymi wchodzącymi w skład konglomeratu finansowego (Dz. U. Nr 83 poz. 719, ze zm.).

[11] knf.gov.pl