Wstęp 2
I. Planowanie i zarządzanie strategiczne w samorządzie terytorialnym 6
1. Pojęcie planowania i zarządzania strategicznego 6
2. Strategia jako narzędzie stymulowania rozwoju 12
3. Rodzaje planów i programów lokalnych 16
4. Metody prac nad strategią 22
5. Zarządzanie rozwojem gminy 25
II. Charakterystyka Skierniewic 29
1. Ogólna charakterystyka Skierniewic 29
2. Uwarunkowania Rozwoju Miasta Skierniewice 30
3. Bariery rozwoju miasta 30
4. Główne kierunki rozwoju miasta 30
5. Postęp prac nad strategią 30
III. Podsumowanie 31
Bibliografia 49
Spis tabel 51
Spis wykresów 52
Załącznik I 53
Załącznik I 60
Wstęp
Początki samorządu sięgają czasów odległych, jego najprostsze formy istniały już we wcześniejszych okresach życia państwowego, ale „samorząd jako pojęcie prawne dopiero wtedy powstał, gdy stosunek panującego w państwie absolutnym do podwładnych ze stosunku władzy zaczął się zmieniać w stosunek prawny, gdy jednostka fizyczna poza prawami prywatnymi poczęła nabywać prawa publiczne, stała się podmiotem prawa.
Przełomowe wtedy znaczenie dla powstania współczesnego samorządu miał upadek ustroju feudalnego w jego najbardziej autorytarnej formie monarchii absolutnej oraz zniesienie społeczeństwa stanowego, którego przeważająca większość – chłopi poddani, przypisani do ziemi feudała (glebae adscripti), czyli pańszczyźniani – była pozbawiona praw obywatelskich; posiadała je jedynie szlachta. Również prawa człowieka były w ustroju feudalnym nierówne, zależały od stanu; za to samo przewinienie inny był wymiar kary łagodniejszy dla szlachcica, a inny, niepomiernie surowszy dla chłopa pańszczyźnianego czy mieszczanina. Zniesienie poddaństwa chłopów oznaczało powstanie społeczeństwa obywatelskiego, w którym wszyscy ludzie są wolni i równi wobec prawa, są obywatelami, czyli sobie równi bez względu na pochodzenie, majątek, religię czy narodowość. Oznaczało to zarazem początek ustroju demokracji obywatelskiej i państwa prawa, w którym wola narodu, a nie jednostki (monarchy) jest źródłem prawa i władzy politycznej.
Powstanie społeczeństwa obywatelskiego wiąże się z rewolucją francuską (1789 r.), z obaleniem państwa absolutnego, autorytarnego i wyłonieniem się na jego gruzach państwa konstytucyjnego, demokratycznego i samorządnego. Wtedy dopiero powstały prawne i ustrojowe przesłanki dla powstania współczesnego samorządu jako zdecentralizowanej formy administracji publicznej. Decentralizacja znaczy więc tyle, co samorząd. Innym doniosłym czynnikiem, który odegrał istotną rolę w powstaniu samorządu i rozwoju jego form oraz spowodował rozwarstwienie ekonomiczne społeczeństwa obywatelskiego, ujawniając konflikty interesów pomiędzy jego warstwami i grupami – była rewolucja przemysłowo-techniczna.
W wyniku tego złożonego procesu historycznego dokonywał się rozwój samorządu, który w połowie XIX w. przyjął postać dwojakich związków (korporacji) publicznoprawnych, a mianowicie: terytorialnych o charakterze lokalnym i nieterytorialnych o charakterze specjalnym. Istota wszystkich tych form samorządu jest taka sama: stanowią one zdecentralizowaną formę administracji publicznej, czyli państwowej. Wszystkie te formy samorządu z mocy ustawy wyposażone są we władztwo administracyjne, czyli zdolność do wykonywania zadań publicznych, inaczej -stanowienia aktów władczych w różnych dziedzinach życia społecznego.
W sferze administracji lokalnej i regionalnej jest to samorząd terytorialny. W ramach tej formy samorządu, społeczność gminna i powiatowa, zwana inaczej lokalną wspólnotą samorządową oraz społeczność województwa, tworząca regionalną wspólnotę samorządową, otrzymują w drodze ustawy określony zakres zadań publicznych, które dotąd wykonywały organy administracji rządowej. Państwo deleguje owe zadania publiczne na samorząd terytorialny w przekonaniu, że administracja samorządowa wykona je lepiej i efektywniej, niż scentralizowana i zbiurokratyzowana administracja rządowa. „Centralizm i biurokratyzm – pisał przed laty prof. Maurycy Jaroszyński – tkwią korzeniami swymi w samej organizacji państwa. Dlatego skuteczną przeciwwagę i lekarstwo na nie można znaleźć jedynie w odpowiednim ukształtowaniu ustroju państwowego. Chodzi po prostu o decentralizację. I właśnie samorząd jest tą odmianą administracji publicznej (a więc państwowej), przez którą w państwie naszych czasów urzeczywistnia się najlepiej i najskuteczniej idea decentralizacji. Dwie jego zasadnicze cechy posiadają znaczenie rozstrzygające: po pierwsze – samorząd polega na uniezależnieniu (oczywiście w określonych prawem granicach) czynników lokalnych od organów centralnych, przez co przeciwdziała nadmiernej centralizacji; po wtóre – samorząd w swojej organizacji uwzględnia w najszerszej mierze czynnik obywatelski, powołując go do decydowania o sprawach publicznych, co jest najlepszym hamulcem nadmiernego biurokratyzmu.
W sferze ekonomicznej wyrazem decentralizacji administracji państwowej jest samorząd gospodarczy, zorganizowany w postaci izb rolniczych, przemysłowo-handlowych, rzemieślniczych i innych. Zakres zadań publicznych, przyznanych wymienionym izbom, ich powszechny i obligatoryjny charakter -wszystko to jest miarą decentralizacji administracji państwowej w dziedzinie gospodarczej; jest wyrazem zaufania państwa do zorganizowanego w izbach czynnika obywatelskiego, bardziej niż administracja rządowa kompetentnego i sprawniejszego w rozwiązywaniu lokalnych bądź regionalnych problemów rolnictwa, przemysłu, handlu i rzemiosła, a także turystyki i innych dziedzin życia gospodarczego.
W Europie – w procesie historycznego doświadczenia poszczególnych państw – wykształciły się dwa modele izb gospodarczych, a mianowicie: samorządowy o obligatoryjnym charakterze członkostwa, zwany inaczej francuskim i stowarzyszeniowy o dobrowolnym charakterze członkostwa, zwany inaczej anglosaksońskim. Tylko izby samorządowe modelu francuskiego jako korporacje publicznoprawne z mocy ustawy posiadają obligatoryjny charakter członkostwa, a tym samym i powszechny; obejmują one bowiem wszystkich przedsiębiorców danej dziedziny gospodarki, działających na obszarze jurysdykcji danej izby, bez względu na ich wolę. Natomiast izby gospodarcze typu stowarzyszeń jako korporacje prywatnoprawne nie posiadają ani obligatoryjnego, ani powszechnego charakteru członkostwa; działają one w praktyce jako mniej lub więcej elitarne organizacje zawodowe różnych grup interesu – bez władztwa administracyjnego.
Wyrazem decentralizacji administracji państwowej jest również samorząd zawodowy, oparty na wspólnocie zawodowej i zorganizowany w postaci izb lekarskich, aptekarskich, adwokackich i innych. Izby te, z jednej strony chronią określone zawody, zwane zawodami zaufania publicznego, które – ze względu na dobro społeczne – wymagają najwyższych kwalifikacji merytorycznych i moralnych, a z drugiej, wykonują określone ustawą zadania publiczne, które owe wspólnoty zawodowe – w interesie własnym i społecznym – wykonują bardziej kompetentnie niż zbiurokratyzowana administracja rządowa. Izby samorządu zawodowego jako korporacje publicznoprawne mają szeroki zakres zadań i obligatoryjny charakter członkostwa.
We współczesnym zatem państwie demokracji obywatelskiej, zwanym inaczej demokratycznym państwem prawa, administracja samorządowa i administracja rządowa stanowią jedynie różne formy administracji publicznej, czyli państwowej; ta pierwsza jest formą zdecentralizowaną i realizuje zadania publiczne o charakterze lokalnym i częściowo regionalnym (samorząd terytorialny) lub regionalnym (samorząd gospodarczy i zawodowy). Inaczej mówiąc, samorząd we wszystkich wymienionych formach stanowi wyraz zdecentralizowanej administracji publicznej, czyli państwowej. Natura „państwowa” samorządu wynika stąd, iż „poza państwem nie ma miejsca na samorząd, bo poza państwem nie ma zadań publicznych. Natomiast w państwie samym, w obrębie jego organizacji, jest dla samorządu miejsce i to bardzo poczesne. Toteż samorząd musiał się stać i stał się rzeczywiście organem państwa […nie rządu!].
W niniejszej pracy podjęto próbę ukazania istoty planowania i zarządzania strategicznego w samorządzie terytorialnym. Taki też był zasadniczy cel opracowania.
Praca składa się z czterech rozdziałów:
Rozdział pierwszy to planowanie i zarządzanie strategiczne w samorządzie terytorialnym: pojecie planowania i zarządzania strategicznego, strategia jako narzędzie stymulowania rozwoju, etapy tworzenia strategii lokalnych, metody prac nad strategią, zarządzanie rozwojem gminy.
Rozdział drugi to charakterystyka Skierniewic: ogólna charakterystyka Skierniewic, uwarunkowania Rozwoju Miasta Skierniewice, bariery rozwoju miasta, główne kierunki rozwoju miasta, postęp prac nad strategią.
Rozdział trzeci stanowi podsumowanie.
Całość opracowania powstała w oparciu o literaturę fachową, artykuły prasowe, akty prawne oraz źródła ze stron WWW i badania własne.