Szkoła jest obok rodziny głównym czynnikiem kształtowania osobowości dziecka. Jest następną po środowisku domowym społecznością, z którą ono się styka i pierwszą, która zapoznaje je z pracą i odpowiedzialnością.
Szkoła ma za zadanie przygotować dziecko do tego, by stało się człowiekiem dorosłym, zdolnym do uczestniczenia w życiu grupy społecznej, do której należy, realizowania własnego wkładu w jej rozwój i przetrwanie.
Dlatego też sytuacja dziecka na terenie szkoły, jego powodzenia i niepowodzenia, jakie tamże napotyka, podejmując różne zadania i wywiązując się z obowiązków szkolnych, jego pozycja w całej społeczności uczniowskiej i kontakty z rówieśnikami wywierają wpływ na proces uspołecznienia w danym okresie jego życia oraz w dużym stopniu rzutują na jego późniejszy start w świecie dorosłych.
Wstępując do szkoły dziecko staje po raz pierwszy w swoim życiu wobec obowiązków wyznaczonych mu przez społeczeństwo, wspólnych dla wszystkich dzieci w jego wieku. Dobre spełnienie tych obowiązków zapewni mu uznanie i szacunek, złe natomiast wywoła dezaprobatę społeczną. Dlatego dziecko rozpoczynając swój szkolny okres pokonać musi swoisty próg trudności, do czego nie zawsze jest odpowiednio przygotowane. Zasadniczym problemem jest adaptacja do środowiska szkolnego i wymagań szkolnych. Przychodząc do szkoły dziecko wchodzi w nowy, nieznany dotąd układ społeczny, który tworzą nauczyciele i koledzy, różny od układu rodzinnego, dla dziecka znacznie trudniejszy. Uważa się powszechnie, ze wszystkie dzieci szkolne na początku tego okresu narażone są na przykre przeżycia emocjonalne, a wiara we własne siły daje poczucie powodzenia oparte na dotychczasowych doświadczeniach.
Należy jednocześnie wziąć pod uwagę fakt, że dziecko wkracza w mury szkolne z całym bagażem dotychczasowych swoich doświadczeń, nawyków i umiejętności, a jednocześnie ze wszystkimi odchyleniami od normy rozwojowej i deformacji postaw społecznych, które wyniosło z okresu przedszkolnego i które od pierwszych chwil zaczynają ważyć zarówno na jego postępach w nauce, jak i zachowaniu na terenie szkoły.
Celem działalności pedagogicznej szkoły jest uzyskanie pożądanych i zaplanowanych zmian w określonych sferach rozwoju dziecka.
Przy omawianiu znaczenia szkoły dla powstania zaburzeń rozwojowych dzieci należy wyróżnić trzy różne sytuacje:
- kiedy szkoła stanowi pierwotną przyczynę zaburzeń rozwoju,
- kiedy stanowi teren, na którym ujawniają się już istniejące zaburzenia,
- kiedy stanowi jedno z ogniw złożonego procesu patologizacji dziecka, będąc miejscem porażek i przeżywanych niepokojów.
W sytuacji pierwszej występują takie czynniki, jak:
- nieprawidłowe warunki życia szkolnego (przepełnienie klas, złe warunki lokalowe),
- niedostosowany do możliwości dziecka system wymagań, nieprawidłowy sposób ich realizacji,
- niekorzystne dla procesu dydaktyczno-wychowawczego cechy nauczyciela wychowawcy.
W sytuacji drugiej na trudności w adaptacji szkolnej natrafiają dzieci z różnymi odchyleniami od normy.
W trzeciej sytuacji dzieci z chwilą przyjęcia do szkoły zdradzają już pewne zaburzenia rozwoju osobowości, spowodowane najczęściej trudnymi warunkami wychowawczymi w środowisku domowym. Dzieci te pochodzą przede wszystkim z rodzin nie realizujących prawidłowo swej funkcji opiekuńczo-wychowawczej, są to zwłaszcza dzieci faktycznie pozbawione opieki, dzieci emocjonalnie odrzucone przez swych rodziców i dzieci pozostające pod wpływem różnych negatywnych wzorów postępowania w najbliższym otoczeniu. Wobec tych dzieci szkoła ma do spełnienia zadanie specjalnej wagi – wyrównanie istniejących w ich życiu zaniedbań wychowawczych. Wymagają one specjalnych form opieki i nierzadko pomocy w nauce ze względu na to, że na współpracę rodziców ze szkołą trudno w tych przypadkach liczyć. Dzieci te, obarczone przeszłymi przykrymi doświadczeniami, które niejednokrotnie nadal powtarzają się i trwają, często już z chwilą przyjścia do szkoły zdradzają różne zaburzenia rozwoju osobowości (najczęściej typu nerwicowego), które mogą ulec pogłębieniu, jeśli nie zapobiegnie się temu właściwymi oddziaływaniami wychowawczymi. Dzieci te bardzo często powiększają grono repetentów i szybko wchodzą na drogę wykolejenia społecznego.
Zadaniem otwartym dla szkoły mogłoby być współtworzenie ośrodka socjoterapii.
Zadania ośrodka i sposoby ich realizacji formułowane są następująco:
- Usuwanie i wyrównywanie niepowodzeń szkolnych poprzez:
- dokonywanie wszechstronnej diagnozy problemów szkolnych i na tej podstawie wypracowanie dla każdego uczestnika indywidualnego programu pomocy w nauce,
- uczenie i rozwijanie koncentracji podczas indywidualnych zajęć z języka polskiego i matematyki,
- rozwijanie zainteresowań.
- Rozładowywanie doraźnych oraz długotrwałych problemów emocjonalnych oraz eliminowanie negatywnych zachowań poprzez:
- zajęcia socjoterapeutyczne grupowe i indywidualne,
- gry i zabawy socjoterapeutyczne mające na celu budowanie pozytywnego obrazu własnej osoby i obrazu innych, rozwijanie pozytywnych uczuć do siebie i innych.
- Przygotowanie do samodzielnego i aktywnego życia w społeczeństwie przez:
- rozbudzanie chęci udziału w życiu kulturalnym, sportowym, turystycznym,
- pomoc w znalezieniu i utrzymaniu się w pracy oraz wyszukiwanie możliwości pogłębiania kwalifikacji.
—
Bibliografia
- Gołaszewski T., Szkoła jako system społeczny, Warszawa 1977r, s.53 (w:) R.B. Woźniak, Zarys socjologii, edukacji, i zachowań społecznych, Koszalin 1998.
- Izdebska H., Przyczyny konfliktów w rodzinie, Warszawa 1979.
- Płoszyński Z., Sytuacja szkolna dzieci z rodzin patologicznych w okresie transformacji ustrojowej ,(w:) ,Młodzież a współczesne dewiacje i patologie społeczne, pod red. S. Kawuli H. Machela , Toruń 1999.
- Radziewicz J., Środowisko społeczno – wychowawcze szkoły, (w:) ,Pedagogika społeczna, pod red. T. Pilcha, I. Lepalczyk Warszawa 1995.
- Smarzyński H., Szkoła jako środek wychowawczy, Kraków 1987.
- Smarzyński H., Szkoła jako środowisko wychowawcze, Warszawa 1987.
- Tyszka Z., Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa, (w:) ,Pedagogika społeczna , pod red. T. Pilcha I. Lepalczyk Warszawa 1995.
- Woźniak R.B., Zarys socjologii, edukacji i zachowań społecznych, Koszalin 1998.
- Wroczyński R., Pedagogika społeczna, Warszawa 1985.
- Zaborowski Z., O rodzinie, rodzina jako grupa społeczno – wychowawcza, Warszawa 1969.